Strona główna

Eksploatacja złóż

Maszyny
i
urządzenia górnicze

Miernictwo górnicze

Zajęcia praktyczne

Zmiany
w przepisach górniczych
 z dnia 01.07.2017

 

Zagrożenie metanowe

 

Zagrożenie metanowe. 1

I.        Ogólne wiadomości o metanie. 1

II.      Wydzielanie się metanu w kopalniach węgla. 3

III.         Kategorie i stopnie zagrożenia metanowego. 4

1.       Kopalnie wydobywające węgiel kamienny. 4

2.       Kopalnie wydobywających rudy metali nieżelaznych. 5

3.       Kopalnie wydobywające sól 5

4.       Podział wyrobisk według zagrożenia wybuchem metanu. 5

IV.          Kontrola zawartości metanu. 5

1.       Rodzaje pomiarów.. 6

2.       Pomiar urządzeniami metanometrii automatycznej 6

3.       Pomiar metanomierzami przenośnymi 8

4.       Pomiar metanomierzami alarmującymi 14

5.       Postępowanie w przypadku przekroczeń CH4. 14

V.      Zagrożenie metanowe w przepisach. 15

VI.          Bibliografia. 42

 

I.       Ogólne wiadomości o metanie

Obecność metanu w powietrzu kopalnianym stwarza duże niebezpieczeństwo, a to z następujących przyczyn:

metan wypiera tlen, tworząc atmosferę niezdatną do oddychania,

metan jest gazem palnym i zmieszany w odpowiednim stosunku z powietrzem daje mieszaninę wybuchową.

Przy koncentracji do 5,0% metan wypala się spokojnie w zetknięciu ze źródłem termicznym, w przedziale 5,015% występuje zjawisko wybuchu, powyżej 15% mieszanina jest palna. Najsilniejszy wybuch ma miejsce przy 9% metanu. Taką koncentrację nazywamy stechiometryczną. Aby nastąpił wybuch musi być w powyższej mieszaninie tlen w ilości powyżej 12%. Dokładne granice wybuchowości przedstawia tzw. trójkąt wybuchowości metanu przedstawiony na rysunku 1. Obszar wybuchowości zamknięty jest trójkątem ABC.

Temperatura zapłonu metanu wynosi 650°C. Temperatura samego wybuchu metanu wynosi w wolnej przestrzeni 1875°C, dochodząc w przestrzeni zamkniętej do 2650°C.

Granice wybuchowości metanu 
czek.eu

 

Rys. 1.  Granice wybuchowości metanu w mieszaninie z powietrzem kopalnianym określone tzw. trójkątem wybuchowości metanu oraz diagramem Cowarda

 

Rys. 1.  Granice wybuchowości metanu w mieszaninie z powietrzem kopalnianym określone tzw. trójkątem wybuchowości metanu oraz diagramem Cowarda

 

Istnieją związki między zagrożeniami metanowym, wybuchem pyłu węglowego, pożarowym i tąpaniami. Przykładowo w czasie tąpnięcia z górotworu może się wydzielić znaczna ilość metanu, co może spowodować jego wybuch, który może spowodować wybuch pyłu węglowego w następstwie, którego może powstać pożar. Takiemu ciągowi zdarzeń może towarzyszyć wybuch gazów pożarowych.

Z powyższego stwierdzenia wynika, że naturalne zagrożenia górnicze mogą na siebie wzajemnie oddziaływać, co nazywamy zagrożenia skojarzone

O ich niebezpieczeństwie świadczą zaistniałe katastrofy górnicze np.:

   zawał, wybuch metanu i pyłu w kopalni „Coalbrookw RPA w 1960 r. – 437 ofiar śmiertelnych,

   wybuch pyłu węglowego, pożar i wybuch gazów pożarowych w kopalni „Courrierewe Francji w 1906 r. 1235 ofiar śmiertelnych,

   wstrząs, wybuch metanu, pyłu i pożar w kopalni „Hillcrestw Kanadzie w 1914 r. 189 ofiar śmiertelnych.

Również w ostatnich latach w górnictwie polskim dochodziło do katastrof z udziałem metanu i innych zagrożeń (tabela 1).

 

Tabela 1. Wybrane katastrofy z udziałem zapalenia i wybuchu metanu

Źródło:   Burtan Z. 2016 - Znaczenie skojarzonych zagrożeń naturalnych w kopalniach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego „Przegląd Górniczy” nr 11.

 

Zagrożenie, jakie stwarza metan przedstawia również poniższy film.

Film 1. Źródło You Tube

 

 

Mając na uwadze wymienione zagrożenia, nie wolno dopuszczać do gromadzenia się metanu w czynnych wyrobiskach górniczych. Przepisy górnicze dokładnie precyzują dopuszczalne zawartości metanu oraz sposoby jego pomiaru w zależności od rodzaju wyrobiska i robót w nim wykonywanych, co zostanie omówione w dalszej części opracowania.

II.     Wydzielanie się metanu w kopalniach węgla

Metan występuje w złożu węglowym w postaci swobodnej (w porach, szczelinach) oraz w postaci związanej z węglem (w postaci gazu związanego fizyko-chemicznie z węglem).

Wykonanie wyrobiska górniczego zaburza równowagę ciśnienia gazów w złożu. Do wyrobiska górniczego wypływa z calizny metan wolny i wydziela się metan związany fizyko-chemicznie (desorpcja metanu).

 Wydzielanie metanu do wyrobisk górniczych może następować na drodze:

·     powolnego wydzielania się z odkrytej calizny złoża węgla bez żadnych objawów akustycznych,

·     wzmożonego wydzielania z calizny węglowej, charakteryzującego się nieregularnym szumem i lekkimi trzaskami, spowodowanymi pękaniem banieczek gazu i wody w przypadku pokładów wilgotnych,

·     gwałtownego wydzielania metanu ze szczelin w postaci tzw. „fukaczy” – wypływ metanu,

·     nagłych wyrzutów metanu i skał w najbardziej gazowych pokładach węgla.

Z zagrożeniem metanowym powiązane są poniższe definicje.

Metanowość wentylacyjna jest to objętościowa ilość metanu wydzielająca się do wyrobisk górniczych i wyraża się ja w m3/minutę.

Metanowość bezwzględna (całkowita) jest sumą ilości metanu wydzielającego się do wyrobisk (metanowość wentylacyjna) oraz metanu ujętego odmetanowaniem. Określa się ją jako objętość metanu i wyraża w m3/minutę.

Metanowość względna – jest to objętościowa ilość metanu wydzielająca się do wyrobisk oraz ujmowanego do sieci odmetanowania na tonę dobowego wydobycia. Wyraża się ją w m3/Mg.

Metanonośność - jest to objętościowa ilość metanu pochodzenia naturalnego zawarta w jednostce wagowej w głębi calizny węglowej wrażona w m3CH4/Mgcsw, gdzie Mgcsw  -  tona czystej substancji węglowej.

III.   Kategorie i stopnie zagrożenia metanowego

W zależności od rodzaju wydobywanej kopaliny ustala się różne kategorie zagrożenia metanowego

1.    Kopalnie wydobywające węgiel kamienny

Ustalono cztery kategorie zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny i tak udostępnione pokłady lub ich części zalicza się do:

·       I kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli objętościowa ilość metanu pochodzenia naturalnego zawarta w jednostce wagowej w głębi calizny węglowej, zwana dalej "metanonośnością", wynosi od 0,1 do 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.

·       II kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 2,5 m3/Mg, lecz nie jest większa niż 4,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.

·       III kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 4,5 m3/Mg, lecz nie jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.

·       IV kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową lub zaistniał nagły wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał.

2.    Kopalnie wydobywających rudy metali nieżelaznych

Dla podziemnych zakładów górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego:

·       I kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu o zawartości większej niż 0,5%.

·       II kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli istnieje możliwość wzmożonego wydzielania lub nagłego wypływu metanu z górotworu lub z wody dopływającej do wyrobisk lub ich części.

3.    Kopalnie wydobywające sól

Dla podziemnych zakładów górniczych wydobywających sól ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego.

I kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan o zawartości większej niż 0,1%.

II kategoria zagrożenia metanowego - zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli zaistniał:

1) nagły wypływ metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan lub

2) wyrzut metanu i skał w wyniku których zawartość gazów wybuchowych w powietrzu była większa niż 1%.

4.    Podział wyrobisk według zagrożenia wybuchem metanu

W zależności od stopnia zagrożenia wybuchem wyrobiska w polach metanowych zalicza się do wyrobisk:

·     ze stopniem "a" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 0,5% jest wykluczone,

·     ze stopniem "b" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1% jest wykluczone,

·     ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1%.

Według powyższego podziału możemy określić jakie roboty mogą być wykonywane w danym wyrobisku lub jakie maszyny i urządzenia mogą w nim pracować. Na przykład stosowanie lokomotyw elektrycznych przewodowych w wyrobiskach ze stopniem „b” lub „c” jest niedopuszczalne.

IV.                    Kontrola zawartości metanu

Kontrolę zawartości metanu w powietrzu kopalnianym prowadzi się urządzeniami metanometrii automatycznej, metanomierzami przenośnymi oraz przenośnymi metanomierzami alarmującymi dopuszczonymi do stosowania w zakładach górniczych przy dowolnej zawartości metanu.

 

1.    Rodzaje pomiarów metanu

Zawartość metanu w powietrzu kopalnianym należy kontrolować pomiarami:

1) pod stropem wyrobiska – wykonuje się nie niżej jak 10 cm od najwyższego miejsca niezabudowanego stropu lub od obudowy (rys. 4),

2) nad obudową wyrobiska – wykonuje się w najwyższym dostępnym miejscu wyrobiska nad obudową,

3) w innych miejscach możliwych wpływów lub gromadzenia się metanu

 

2.    Pomiar urządzeniami metanometrii automatycznej

 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami w wyrobiskach znajdujących się w polach metanowych II-IV kategorii stosuje się kontrolę zawartości metanu w powietrzu dodatkowo systemami metanometrii automatycznej wyposażonymi w czujniki metanomierzy, które są podłączone do systemu gazometrycznego. Czujniki metanomierzy mogą pracować jako:

·       wyłączające - umożliwiają inicjowanie wyłączeń spod napięcia urządzeń elektrycznych

·       rejestrujące - umożliwiają przesyłanie wyników pomiarów do dyspozytorni gazometrycznej w celu ich wskazywania, rejestrowania oraz sygnalizowania przekroczeń wartości dopuszczalnych i stężeń metanu w powietrzu.

·       wyłączająco-rejestrujące – umożliwiają inicjowanie wyłączeń spod napięcia urządzeń elektrycznych oraz przesyłanie wyników pomiarów do dyspozytorni gazometrycznej w celu ich wskazywania, rejestrowania oraz sygnalizowania przekroczeń wartości dopuszczalnych i stężeń metanu w powietrzu.

 

a.    Zabezpieczenie wyrobisk ścianowych.

 Czujniki metanomierzy kontrolujących zawartość metanu w prądzie powietrza wypływającego ze ściany zabudowuje się pod stropem  w ścianie - w odległości 2 m od wyrobiska przyścianowego, jeżeli na wylocie łączą się prądy powietrza (rys. 2a). Jeżeli na wylocie nie łączą się prądy powietrza (rys. 2b), to czujnik zabudowuje się w wyrobisku przyścianowym w odległości nieprzekraczającej 10 m od wylotu ze ściany.

 

 Usytuowanie czujników metanomierzy w ścianie

Rys. 2. Usytuowanie czujników metanomierzy w ścianie

 a) na wylocie łączą się prądy powietrza             

 b) na wylocie nie łączą się prądy powietrza

 

Czujnik metanomierza kontrolujący zawartość metanu w prądzie powietrza dopływającym do ściany zabudowuje się pod stropem w ścianie, w odległości nie większej niż 10 m od wyrobiska przyścianowego.

Metanomierze te zabezpieczają urządzenia elektryczne zainstalowane w ścianie oraz w wyrobiskach przyścianowych. W razie przekroczenia zawartości 2% metanu w powietrzu wypływającym ze ściany lub zawartości 1% metanu w powietrzu dopływającym do ściany, metanomierze powinny wyłączać spod napięcia urządzenia elektryczne zabudowane w ścianie oraz w wyrobisku przyścianowym:

- z prądem powietrza wypływającym ze ściany oraz

- dopływającym do ściany na odcinku nie krótszym niż 10 m od wlotu do ściany.

Inne systemy wybierania

W przypadku stosowania innych systemów wybierania niż ścianowe lokalizacja czujników metanometrii automatycznej oraz zasięg i zakres wyłączeń spod napięcia urządzeń elektrycznych są określane przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

b.    Zabezpieczenie wyrobisk przewietrzanych za pomocą lutniociągów

W wyrobiskach przewietrzanych za pomocą lutniociągów zabudowuje się metanomierze wyłączająco-rejestrujące, kontrolujące zawartość metanu pod stropem wyrobiska. Czujniki metanomierzy (rys. 3) zabudowuje się w odległości do:

-10 m od czoła przodka przy wentylacji tłoczącej, w miejscu stwierdzanych największych stężeń metanu,

- 6 m od czoła przodka przy wentylacji ssącej między wlotem do lutni ssącej a czołem przodka.

Czujniki te powinny powodować wyłączenie kombajnów chodnikowych po przekroczeniu 1% metanu w powietrzu, a po przekroczeniu 2% pozostałych maszyn z napędem elektrycznym zainstalowanych w wyrobisku. Kombajny chodnikowe w polach II-IV kategorii zagrożenia metanowego dodatkowo wyposaża się w metanomierze o pomiarze ciągłym, wyłączające organ urabiający kombajnu przy przekroczeniu zawartości 2% metanu. Powyższe czujniki umieszcza się w wyrobiskach o długości większej niż 15 m.

 

Czujnik metanometrii automatycznej zabudowany w przodku wyrobiska korytarzowego
czek.eu

Rys. 3. Czujnik metanometrii automatycznej zabudowany w przodku wyrobiska korytarzowego

 

Niezależnie od w/w czujników w wyrobisku przewietrzanym za pomocą lutniociągów powinny być zabudowane czujniki metanomierzy w odległości 10 - 15 m od wlotu do wyrobiska. Powinny one powodować wyłączenie urządzeń elektrycznych zainstalowanych w wyrobisku przy przekroczeniu 2% CH4 w przypadku wentylacji tłoczącej lub 1% CH4 w przypadku wentylacji ssącej. Powyższe czujniki umieszcza się w wyrobiskach o długości większej niż 25 m.

W przypadku przewietrzania wyrobiska wentylacją lutniową kombinowaną z odpylaczem dodatkowo umieszcza się czujniki metanomierza wyłączającego urządzenia elektryczne znajdujące się w tym wyrobisku, po przekroczeniu 1% metanu. Umieszcza się je:

·       w strumieniu powietrza wypływającego z instalacji odpylającej oraz

·       pod stropem wyrobiska w strefie między wylotem strumienia powietrza z instalacji odpylającej a wylotem powietrza z zasadniczego lutniociągu tłoczącego.

Dokładną lokalizację czujników metanometrycznych oraz zakres wyłączeń urządzeń elektrycznych w kopalni na podstawie obowiązujących przepisów oraz przewidywanych zagrożeń ustala kierownik działu wentylacji.

 

3.    Pomiar metanomierzami przenośnymi

 

Pomiar metanu pod stropem wyrobiska 
czek.eu

Rys. 4. Pomiar metanu pod stropem wyrobiska

a.    Osoby zobowiązane do pomiarów metanu

Obowiązani są do wykonywania pomiaru zawartości metanu są:

   osoby kierownictwa i dozoru ruchu,

   przodowi,

   metaniarze,

   strzałowi,

   kombajniści,

   konserwatorzy systemu gazometrycznego,

   wiertacze,

   wyznaczeni pracownicy oddziału odmetanowania,

   inne osoby wyznaczone przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

Wyniki pomiarów zawartości metanu wpisują:

·       przodowi - na tablicy kontroli metanu,

·       strzałowi -w dzienniczkach strzałowych,

·       metaniarze - na tablicy kontroli metanu, w dzienniku metaniarza i książce metaniarza,

·       osoby dozoru ruchu - na tablicy kontroli metanu, w notesach oraz w książce raportowej.

 

b.    Pomiary metanu przez przodowego

Przodowi zatrudnieni w polach metanowych kontrolują zawartość metanu pod stropem w 10-metrowym odcinku wyrobiska, w którym znajdują się stanowiska pracy, przed rozpoczęciem pracy na zmianie i w czasie pracy, co dwie godziny w:

·       przodkach wyrobisk,

·       wyrobiskach likwidowanych,

·       wnękach wiertniczych,

·       innych miejscach wyznaczonych przez osoby kierownictwa lub dozoru ruchu.

W wyrobiskach korytarzowych drążonych kombajnami, w pokładach zaliczonych do II-IV kategorii zagrożenia metanowego, przodowi kontrolują zawartość metanu nad obudową w 10-metrowej strefie przyprzodkowej, przed rozpoczęciem urabiania.

c.    Pomiary metanu przez metaniarzy

¨     Pod stropem

Metaniarze kontrolują zawartość metanu w polach metanowych pod stropem wyrobisk górniczych raz na dobę w dniach, w których jest prowadzone wydobycie:

·       w przodkach wyrobisk,

·       w prądach powietrza wlotowych i wylotowych z przodków,

·       w komorach,

·       we wnękach wiertniczych,

·       w miejscach wykonywania robót strzałowych,

·       przy tamach izolacyjnych,

·       w innych wyrobiskach i miejscach określanych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.

¨     Nad obudową

Metaniarze kontrolują także zawartość metanu nad obudową wyrobisk górniczych w pokładach zaliczonych do II - IV kategorii zagrożenia metanowego w:

·       drążonych wyrobiskach korytarzowych i komorowych z wentylacją odrębną, w strefie 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 10 m - raz na dobę w dni pracy,

·       wyrobiskach z wentylacją odrębną, w odstępach nie większych niż 50 m - raz w miesiącu,

·       wyrobiskach przyścianowych zaliczonych do pomieszczeń ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w których zabudowane są urządzenia elektryczne w:

o   strefie do 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 10 m - raz na tydzień,

o   strefie ponad 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 50 m - raz w miesiącu,

·       innych miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.

 

¨     W wyrobiskach korytarzowych i wybierkowych w pokładach zaliczonych do
III i IV kategorii zagrożenia metanowego

W wyrobiskach korytarzowych i wybierkowych w pokładach zaliczonych do III i IV kategorii zagrożenia metanowego, w których prowadzone są roboty strzałowe, metaniarze powinni kontrolować zawartość metanu nad obudową w 50-metrowej strefie we wszystkich kierunkach od miejsc prowadzenia robót strzałowych, w odstępach nie większych niż 10 m - raz na dobę w dni pracy.

 

¨     W polach metanowych

Metaniarze prowadzą pomiary w polach metanowych dla wykrycia miejsc możliwych wypływów metanu.

¨     W dni wolne od pracy

W dni wolne od pracy, na zmianie poprzedzającej obłożenie robót, zakres i częstotliwość kontroli wykonywanych przez metaniarzy ustala kierownik ruchu zakładu górniczego.

d.    Pomiary metanu przez strzałowego.

Szczególnie ważna jest kontrola zawartości metanu podczas prowadzenia robót strzałowych. Dlatego strzałowi muszą kontrolować zawartość metanu w polach metanowych pod stropem wyrobisk w przodkach oraz w strefie 10 m od miejsca wykonywania robót strzałowych:

    przed rozpoczęciem pracy,

   w czasie pracy - co 2 godziny,

   przed przystąpieniem do załadowania materiałów wybuchowych do otworów strzałowych,

   przed każdym podłączeniem zapalników elektrycznych do linii strzałowej,

   po każdym odpaleniu otworów strzałowych,

Przed podłączeniem zapalarki elektrycznej do linii strzałowej w strefie 5 m od stanowiska strzałowego.

Dodatkowo w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia metanowego pomiary są dokonywane przez strzałowych przed przystąpieniem do ładowania otworów strzałowych nad obudową wyrobisk w strefie 50 m od miejsca wykonywania robót strzałowych, w odstępach nie większych niż 10 m.

e.    Metanomierze przenośne

Najpopularniejszymi metanomierzami przenośnymi (indywidualnymi) stosowanymi w polskim górnictwie są metanomierze  VM-1 oraz Szi-3.

Metanomierz VM-1

Jest metanomierzem żarowym (rys. 5). Działanie metanomierzy tego typu oparte jest na spalaniu metanu zawartego w powietrzu kopalnianym, wprowadzonego do komory pomiarowej metanomierza. Przyrost temperatury wywołany spalaniem metanu powoduje zwiększenie oporu elektrycznego przewodnika, powodujące w układzie elektrycznym metanomierza (mostku Wheatstone) przepływ prądu elektrycznego przez obwód galwanometru. Odpowiednie wyskalowanie galwanometru pozwala odczytać zawartość CH4 w powietrzu kopalnianym wprowadzonym do komory pomiarowej.

Metanomierz ma obudowę gumową spełniającą równocześnie zadanie pompki. Wewnątrz tej obudowy znajduje się w osłonie plastikowej akumulator oraz komora pomiarowa, w której następuje spalanie, pomiar zmiany oporu i wytwarzanie impulsów elektrycznych potrzebnych do wychylenia wskazówki galwanometru.

Przed użyciem metanomierza należy przeprowadzić:

kontrolę zasilania (akumulatora); kontrola polega na krótkotrwałym zwarciu przedmiotem metalowym końcówki metalowej otworu ssawnego metanomierza ze stykiem do ładowania akumulatora, wskazówka galwanometru powinna zatrzymać się lub przekroczyć pole zielone na tarczy miernika;

kontrolę zera; kontrolę zera przeprowadza się w atmosferze powietrza czystego; po kilkakrotnym naciśnięciu pompki wbudowanej w gumową osłonę metanomierza należy wcisnąć na czas 3 do 4 s przycisk pomiarowy, wskazówka galwanometru powinna ustalić się na polu zielonym oznaczonym cyfrą 0.

Metanomierz indywidualny VM-1


Rys. 5. Metanomierz indywidualny VM-1



a,  c — widok,

b — konstrukcja;

1 — korpus miernika,

2 — uchwyty zaczepowe do paska

3 — styki do ładowania akumulatora,

4 — przycisk pomiarowy,

5 — miernik,

6 — obwód drukowany,

7 — akumulator,

8 — pompka w osłonie gumowej,

9 — zawór,

10 — obwód drukowany,

11 — osłona plastykowa,

12 — złączka wlotowa (otwór ssawny),

13 — filtr,

14 — komora pomiarowa,

15 — otwór wylotowy

 



Sprawdzony metanomierz należy trzymać w trakcie pomiarów w prawej ręce, przy czym nie mogą być zasłonięte otwory wlotowy i wylotowy. Wprowadzenie badanego powietrza do komory pomiarowej następuje po kilkakrotnym naciśnięciu i zwolnieniu pompki gumowej. Po zakończeniu pompowania odczekuje się 2 s i naciska przycisk pomiarowy przez 3 do 4 s. W tym czasie wychylenie wskazówki ustala się, po czym można odczytać wynik na skali metanomierza.

Po przekroczeniu stężenia metanu 5% wskazówka wchodzi na pole czerwone po prawej stronie skali, a po przekroczeniu 12% przeskakuje na pole czerwone po drugiej stronie skali (rys. 6).

Opis tarczy miernika metanomierza VM-1 Rys. 6. Opis tarczy miernika metanomierza VM-1 w wersjach

0÷3% CH4 oraz 0÷5% CH4

 

1 — pole zielone do kontroli zera,

2 — pole zielone do kontroli napięcia,

3 — pole czerwone wskazujące stężenie 12% CH4,

4 — pole czerwone wskazujące stężenie 3 ÷ 12% CH4,

5 — pole czerwone wskazujące stężenie w zakresie 5÷12% CH4

 

 

 

Metanomierz Szi-3

Metanomierz Szi-3 (rys. 7) jest metanomierzem interferencyjnym. Zasada jego działania polega na interferencyjnym pomiarze różnicy prędkości światła w czystym powietrzu atmosferycznym i w badanym powietrzu kopalnianym.

Wiązka promieni świetlnych wysyłana przez żarówkę umieszczoną w metanomierzu ulega rozdzieleniu na dwie, z których jedna przepuszczana jest przez powietrze atmosferyczne w tzw. komorze porównawczej, a druga przez powietrze kopalniane wypełniające komorę pomiarową.

Metanomierz interferencyjny Szi-3
czek.eu

 

Rys. 7. Metanomierz interferencyjny Szi-3

1 — króciec wylotowy, na wąż z pompką gumową,

2 — króciec wlotowy,

3 — okular z przykrywką,

4 — śruba (pokrywa) odłączająca pochłaniacz dwutlenku węgla z obiegu powietrza w metanomierzu,

5 — pokrętło regulacyjne,

6 — przycisk do zapalania żarówki

7— gruszka do pompowania badanego powietrza

 

Wiązki te odpowiednio skierowane nakładają się na siebie, następuje ich interferencja, a odchylenie prążków interferencyjnych na skali jest proporcjonalne do zawartości metanu.

W celu wyeliminowania wpływu dwutlenku węgla i pary wodnej, który daje takie same wskazania jak metan, stosuje się odpowiednie pochłaniacze włączone do obiegu powietrza kierowanego do komory pomiarowej, przy czym pochłaniacz pary wodnej zabudowany jest trwale, a pochłaniacz CO2 może być włączony zależnie od potrzeby.

Obieg powietrza wymuszony jest pompką gumową (gruszką), której wąż nasadza się na króciec wylotowy 1.

Przed przystąpieniem do pomiarów należy metanomierz sprawdzić i uregulować. W tym celu należy:

·       sprawdzić szczelność pompki — ścisnąć pompkę i zamknąć wlot pompki przez zaciśnięcie węża; jeśli pompka jest szczelna, to rozprężenie jej następuje bardzo powoli;

·       sprawdzić szczelność metanomierza — ścisnąć pompkę i zamknąć palcem wlot 2; metanomierz jest szczelny, jeśli rozprężenie pompki odbywa się bardzo powoli;

·       sprawdzić oświetlenie i układ optyczny — zdjąć pokrywę okularu 3, nacisnąć przycisk do zapalenia żarówki 6 i patrząc w okular obracać jego oprawą dotąd, aż kreski podziałki, cyfry i prążki interferencyjne będą dobrze widoczne;

·       przeprowadzić regulację metanomierza — przepłukać obieg gazowy czystym powietrzem przez siedmiokrotne naciśnięcie pompki, po czym patrząc w okular (przy załączonej żarówce) obracać pokrętłem regulacyjnym 5 (po zdjęciu jego osłony) tak, aby lewy z dwóch czarnych prążków interferencyjnych pokrył się z kreską zerową podziałki; regulację taką (tzw. zerowanie) powinno się wykonywać codziennie.

Pomiaru zawartości metanu dokonuje się w sposób następujący. Na króćcu wlotowym osadza się wąż, którego drugi koniec umieszcza się na miejscu pomiaru. Następnie naciska się siedem razy pompkę gumową, po czym naciska się na przycisk 6 i odczytuje na skali położenie zerowanego uprzednio prążka interferencyjnego, co stanowi wynik pomiaru.

Metanomierz Szi-3 pozwala na mierzenie zawartości metanu do 6% z dokładnością do 0,1%. Przemieszczenie zerowanego prążka poza podziałkę oznacza zawartość metanu powyżej 6%.

W celu dokonania pomiaru zawartości dwutlenku węgla należy wykonać najpierw pomiar zawartości metanu w badanym powietrzu kopalnianym.

Następnie należy odkręcić śrubę 4 powodującą wyłączenie z obiegu pochłaniacza dwutlenku węgla. Po siedmiokrotnym naciśnięciu pompki należy dokonać odczytu na skali w sposób poprzednio opisany.

Zawartość dwutlenku węgla będzie w przybliżeniu różnicą uzyskanego odczytu i zawartości metanu.

4.    Pomiar metanomierzami alarmującymi

Przenośne metanomierze alarmujące dokonują pomiaru ciągłego sygnalizując przy tym przekroczenia stężenia metanu dla stref zagrożonych wybuchem. Przepisy nakazują stosować je w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia metanowego w trakcie wiercenia otworów drenażowych i badawczych oraz podczas likwidacji wyrobisk, a także w miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

5.    Postępowanie w przypadku przekroczeń CH4

- W razie stwierdzenia pod stropem wyrobiska zawartości metanu powyżej 2%:

1.     wyłącza się sieć elektryczną;

2.     unieruchamia się maszyny i urządzenia;

3.     zawiadamia się najbliższą osobę dozom ruchu;

4.     dokonuje się dodatkowych pomiarów w celu ustalenia przyczyny powstania przekroczenia stężenia metanu w powietrzu, rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc wypływu metanu;

5.     aktywnie zwalcza się nagromadzenie metanu na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

- W razie stwierdzenia pod stropem wyrobiska zawartości metanu powyżej 3%:

1.     wyłącza się sieć elektryczną;

2.     unieruchamia się maszyny i urządzenia;

3.     zawiadamia się najbliższą osobę dozoru ruchu;

4.     wycofuje się osoby z zagrożonych wyrobisk;

5.     zabezpiecza się wejścia do zagrożonych wyrobisk;

6.     aktywnie zwalcza się nagromadzenia metanu na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

Przy prowadzeniu powyższych działań nie wyłącza się urządzeń elektrycznych lub zasilanych sprężonym powietrzem, które mogą być eksploatowane przy dowolnym stężeniu metanu w powietrzu. Jednocześnie osoby wykonujące czynności związane z usuwaniem nagromadzeń metanu mogą przebywać w zagrożonym wyrobisku nawet przy przekroczeniu 3% metanu. Załoga może powrócić do wyrobiska i wznowić roboty wyłącznie w przypadku, gdy stężenie metanu w powietrzu wynosi mniej niż 2,0%.

Kierownik ruchu zakładu górniczego precyzyjnie określa sposoby aktywnego zwalczania nagromadzenia metanu. Zagadnienie to jest bardzo szerokie. Na przykład w przypadku awarii wentylatora lutniowego w wyrobisku przygotowawczym o długości 500 m nastąpiło znaczne nagromadzenie metanu. Po wymianie uszkodzonego wentylatora nastąpiło wznowienie przewietrzania wyrobiska. Okazuje się, że zwartość metanu w powietrzu wypływającym z wyrobiska przekracza 30%. Jest oczywiste, że takiej ilości metanu nie możemy „wpuścić” do sieci wentylacyjnej kopalni. Postępowanie w takim przypadku powinny określić instrukcje wydane przez kierownika ruchu zakładu górniczego, a osoby dozoru muszą sprawnie i bezpiecznie całą akcję przeprowadzić.

 

- W przypadku stwierdzenia, w wyniku przeprowadzonych pomiarów nad obudową, zawartości 5% metanu lub powyżej:

  1)  niezwłocznie wstrzymuje się roboty w wyrobisku,

  2)  przeprowadza dodatkowe pomiary dla ustalenia rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc wypływu metanu,

  3)  podejmuje działania mające na celu likwidację zagrożenia.

 

- Na wylocie z rejonowych prądów powietrza zawartość metanu w powietrzu nie powinna przekraczać  1% lub 1,5% w przypadku metanometrii automatycznej, natomiast w szybie wydechowym 0,75%.

 

Nie przestrzeganie i lekceważenie przepisów górniczych było przyczyną wielu tragedii spowodowanych zagrożeniem jakie stwarza metan. Jedną z nich przedstawia poniższy film

 

Film 2.   Źródło You Tube

 

 

V.  Zagrożenie metanowe w przepisach

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA

z dnia 29 stycznia 2013 r.

w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych

………………………………………

………………………………………

Rozdział 3

Zagrożenie metanowe

§ 7. Podstawowym kryterium oceny zagrożenia metanowego jest możliwość powstania w atmosferze kopalnianej stężenia metanu, które może spowodować:

1) powstanie mieszaniny beztlenowej lub

2) zapalenie metanu, lub

3) wybuch metanu

— stwarzając niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego.

§ 8. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny ustala się cztery kategorie zagrożenia metanowego.

2. Udostępniony pokład lub jego część jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny podlega zaliczeniu do jednej z czterech kategorii zagrożenia metanowego.

3. Do I kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli objętościowa ilość metanu pochodzenia naturalnego zawarta w jednostce wagowej w głębi calizny węglowej, zwana dalej „metanonośnością”, wynosi od 0,1 do 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.

4. Do II kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 2,5 m3/Mg, lecz nie jest większa niż 4,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.

5. Do III kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 4,5 m3/Mg, lecz nie jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową.

6. Do IV kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępniony pokład lub jego część, jeżeli metanonośność jest większa niż 8 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową lub zaistniał nagły wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał.

7. Nagłym wypływem metanu jest zachodzące w krótkim okresie intensywne - niezwiązane ze skutkami zawału, tąpnięcia lub odgazowania urobionych skał albo węgla lub niezwiązane z zaburzeniami w przewietrzaniu wyrobiska wydzielenie się metanu z górotworu, które może spowodować w wyrobisku lub jego części:

1) nagromadzenie się metanu o wartości stężenia, która może spowodować jego wybuch, lub

2) powstanie atmosfery niezdatnej do oddychania.

8. Wyrzutem metanu i skał jest dynamiczne przemieszczenie rozkruszonych skał lub kopaliny z calizny węglowej do wyrobiska przez energię metanu wydzielonego z górotworu w wyniku działania czynników geologiczno-górniczych, które może spowodować w wyrobisku lub jego części:

1) zjawiska akustyczne;

2) podmuch powietrza;

3) uszkodzenie jego obudowy lub znajdujących się w nim maszyn i urządzeń;

4) powstanie kawerny powyrzutowej, będącej pustką w jego stropie, spągu lub ociosie;

5) zaburzenie w jego przewietrzaniu;

6) nagromadzenie się metanu o wartości stężenia, która może spowodować jego wybuch;

7) powstanie atmosfery niezdatnej do oddychania.

9. Podczas zaliczania udostępnionego pokładu lub jego części do odpowiednich kategorii zagrożenia metanowego uwzględnia się wyniki badań zagrożenia metanowego w sąsiednich zakładach górniczych.

10. W przypadku stwierdzenia występowania metanu w części udostępnionego pokładu pokład ten, w granicach obszaru górniczego lub tej części pokładu, w której są planowane albo prowadzone roboty górnicze, zalicza się do tej samej kategorii zagrożenia metanowego według kryteriów określonych w ust. 3—6.

11. W przypadku występowania w udostępnionym pokładzie zaburzeń warunków geologicznych — w szczególności uskoków, nasunięć o zrzucie większym niż miąższość pokładu oraz uskoków otwartych ze szczeliną wypełnioną materiałem innym niż węgiel kamienny — powodujących zróżnicowanie zagrożenia metanowego w poszczególnych częściach tego pokładu części te mogą zostać zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego.

12. Części udostępnionego pokładu o zróżnicowanej metanonośności mogą zostać zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego. W takim przypadku granice między tymi zaliczonymi częściami uwzględniają przebieg izolinii metanonośności, będących liniami oddzielającymi obszary o zróżnicowanej metanonośności w pokładzie, o wielkościach określonych w ust. 3—6.

§ 9. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego.

2. Udostępnione złoże lub jego część jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych podlega zaliczeniu do jednej z dwóch kategorii zagrożenia metanowego.

3. Do I kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu o zawartości większej niż 0,5%.

4. Do II kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli istnieje możliwość wzmożonego wydzielania lub nagłego wypływu metanu z górotworu lub z wody dopływającej do wyrobisk lub ich części.

5. Podczas zaliczania udostępnionego złoża lub jego części do odpowiednich kategorii zagrożenia metanowego uwzględnia się wyniki badań zagrożenia metanowego w sąsiednich zakładach górniczych.

6. W przypadku stwierdzenia występowania metanu w części udostępnionego złoża złoże to, w granicach obszaru górniczego lub tej części złoża, w której są planowane albo prowadzone roboty górnicze, zalicza się do tej samej kategorii zagrożenia metanowego według kryteriów określonych w ust. 3 i 4.

7. W przypadku występowania w udostępnionym złożu zaburzeń warunków geologicznych – w szczególności uskoków, nasunięć o zrzucie większym niż miąższość złoża oraz uskoków otwartych ze szczeliną wypełnioną materiałem innym niż rudy metali nieżelaznych - powodujących zróżnicowanie zagrożenia metanowego w poszczególnych częściach tego złoża części te mogą zostać zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego.

§10. 1. W podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól ustala się dwie kategorie zagrożenia metanowego.

2. Udostępnione złoże lub jego część jest przestrzenią, która w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól podlega zaliczeniu do jednej z dwóch kategorii zagrożenia metanowego.

3. Do I kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli w powietrzu stwierdzono występowanie metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan o zawartości większej niż 0,1%.

4. Do II kategorii zagrożenia metanowego zalicza się udostępnione złoże lub jego część, jeżeli zaistniał:

1) nagły wypływ metanu albo mieszaniny gazów wybuchowych zawierającej metan lub

2) wyrzut metanu i skał

— w wyniku których zawartość gazów wybuchowych w powietrzu była większa niż 1%.

5. Podczas zaliczania udostępnionego złoża lub jego części do odpowiednich kategorii zagrożenia metanowego uwzględnia się wyniki badań zagrożenia metanowego w sąsiednich zakładach górniczych.

6. W przypadku stwierdzenia występowania metanu w części udostępnionego złoża złoże to, w granicach obszaru górniczego lub tej części złoża, w której są planowane albo prowadzone roboty górnicze, zalicza się do tej samej kategorii zagrożenia metanowego według kryteriów określonych w ust. 3 i 4.

7. W przypadku występowania w udostępnionym złożu zaburzeń warunków geologicznych — w szczególności uskoków, nasunięć o zrzucie większym niż miąższość złoża oraz uskoków otwartych ze szczeliną wypełnioną materiałem innym niż sól — powodujących zróżnicowanie zagrożenia metanowego w poszczególnych częściach tego złoża części te mogą zostać zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego.

§11. Dokumentacja, w oparciu o którą dokonuje się zaliczenia przestrzeni, o których mowa w §8 ust. 2, §9 ust. 2 albo  §10 ust. 2, do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego, zawiera:

1) charakterystykę zagrożenia metanowego udokumentowaną opisem:

a) oznaczeń metanonośności w udostępnionych pokładach węgla kamiennego lub ich częściach,

b) zawartości metanu w powietrzu w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych,

c) zawartości metanu oraz innych gazów wybuchowych w powietrzu w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól;

2) opis występowania w przestrzeniach, o których mowa w §8 ust. 2, §9 ust. 2 albo §10 ust. 2, innych zagrożeń naturalnych wymienionych w §1 pkt 1, które mogą mieć wpływ na wzrost natężenia zagrożenia metanowego;

3) mapy wyrobisk lub ich części, w skali nie mniejszej niż 1:5000, z naniesionymi propozycjami granic poszczególnych kategorii zagrożenia metanowego;

4) wyniki badań przeprowadzonych przez rzeczoznawcę oraz opinię rzeczoznawcy, jeżeli dokonuje się zaliczenia do:

a) I, II lub III kategorii zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny,

b) I kategorii zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych,

c) I kategorii zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól.

 

 

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII

z dnia 23 listopada 2016r.

w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych

………………………

………………………

§40. W przypadku zbliżania się wyrobiska do metanowej partii złoża, pokładu lub do miejsca, w którym jest spodziewane nagromadzenie gazów wybuchowych lub szkodliwych dla zdrowia, jak również do nieczynnych wyrobisk, postęp przodka wyprzedza się otworami wyprzedzającymi oraz stosuje się odpowiednie środki dla zapewnienia bezpieczeństwa.

………………………

………………………..

§58. 1. Dla ujęcia i odprowadzenia metanu z górotworu wykonuje się otwory metanowe.

2. Otworem metanowym jest również otwór wykonany winnym celu niż określony w ust. 1, z którego metan jest odprowadzany do rurociągu odmetanowania.

§59. 1. Otwór metanowy wiercony w nierozpoznanym górotworze, dłuższy niż 10 m. wykonuje się przez rurę obsadową wyposażoną w urządzenie zamykające.

……………………..

…………………….

Rozdział 3

Zagrożenie metanowe

§270. 1. Granice pola metanowego obejmują wyrobiska:

1) w pokładzie lub w jego części zaliczonym do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego;

2) którymi jest odprowadzane powietrze z wyrobisk w pokładzie lub w jego części zaliczonym do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego;

3) w których może nastąpić zmiana kierunku przepływu powietrza powodująca dopływ metanu:

4) do których może przedostać się, w szczególności poprzez zroby, tamy izolacyjne, uskoki, zaburzenia geologiczne lub spękany górotwór w strefach oddziaływania eksploatacji oraz w następstwie tąpnięć lub wyrzutów gazów i skał, metan z pokładów zaliczonych do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego lub z wyrobisk w polach metanowych;

5) otamowane, przecinające pokłady zaliczone do poszczególnych kategorii zagrożenia metanowego lub mające połączenie ze zrobami takich pokładów, z wyjątkiem wyrobisk otamowanych tamami izolacyjnymi, o konstrukcji przeciwwybuchowej.

2. Wyrobisko, którym doprowadza się powietrze do pól metanowych, obejmuje się granicami pola metanowego ustalonego dla pokładu o odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego co najmniej na odcinku przewietrzanym rejonowym prądem powietrza do skrzyżowania z najbliższym wyrobiskiem przewietrzanym grupowym prądem powietrza. Wyłączenie objęcia takiego wyrobiska granicami pola metanowego jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku, gdy jest wykluczona możliwość zmiany kierunku przepływu powietrza powodującej dopływ metanu.

3. Wyrobiska kamienne przecinające pokłady zaliczone do różnych kategorii zagrożenia metanowego, którymi jest odprowadzane powietrze do innych wyrobisk obejmuje się, wraz z tymi wyrobiskami, granicami pola metanowego ustalonego dla pokładu o najwyższej kategorii zagrożenia metanowego.

4. Wyłączenie objęcia wyrobiska granicami pola metanowego lub wyłączenie objęcia wyrobiska kamiennego granicami pola metanowego ustalonego dla pokładu o wyższej kategorii zagrożenia metanowego i objęcie go granicami pola metanowego ustalonego dla pokładu o niższej kategorii zagrożenia metanowego jest dopuszczalne, jeżeli:

1) przecięty wyrobiskami pokład, zaliczony do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego, został szczelnie odizolowany:

2) pokład, o którym mowa w pkt 1, nie jest eksploatowany w sąsiedztwie wyrobiska, po stwierdzeniu zaniku wydzielania się metanu z odsłoniętej calizny węglowej.

§271. Wyrobiska w polach metanowych zalicza się do:

1) niezagrożonych wybuchem metanu, ze stopniem „a” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w przypadku gdy nagromadzenie metanu w powietrzu większe niż 0,5% jest wykluczone:

2) zagrożonych wybuchem metanu, ze stopniem „b” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu większe niż 1,0% jest wykluczone:

3) zagrożonych wybuchem metanu, ze stopniem „c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1,0%.

§272. W przypadku stwierdzenia w polach niemetanowych, w próbach powietrza pobranych do analizy laboratoryjnej, stężenia metanu w powietrzu wynoszącego 0,5% lub więcej albo w zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny w pokładzie węgla metanonośności większej niż 0,1 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową, kierownik ruchu zakładu górniczego niezwłocznie:

1) stosuje niezbędne rygory bezpiecznego prowadzenia robót górniczych w warunkach powstałego zagrożenia metanowego;

2) powiadamia o tym właściwy organ nadzoru górniczego;

3) zleca rzeczoznawcy badanie stanu zagrożenia metanowego;

4) dokonuje analizy zaliczenia pokładu lub jego części do odpowiedniej kategorii zagrożenia.

§273. 1. Przepis §272 stosuje się w przypadku stwierdzenia w pokładach metanowych większej metanonośności niż maksymalne wartości odpowiadające kategorii, do której udostępnione pokłady lub ich części zostały zaliczone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art 118 ust. 4 ustawy.

2. W wyrobiskach zaliczonych do odpowiednich stopni niebezpieczeństwa wybuchu metanu stan zagrożenia metanowego kontroluje się i analizuje, w szczególności w przypadku zmian w przewietrzaniu lub zaobserwowania zmian wywołanych wpływem robót górniczych.

3. Zakres kontroli i analizy, o których mowa w ust. 2,jest określany przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

4. W przypadku wzrostu stanu zagrożenia metanowego, kierownik ruchu zakładu górniczego stosuje niezbędne dodatkowe rygory bezpiecznego prowadzenia robót i może dokonać zmiany dotychczasowego zaliczenia do stopnia niebezpieczeństwa wybuchu.

§274. Dojścia do pól metanowych oznakowuje się tablicami, na których umieszcza się informacje ostrzegawcze.

§275. 1. W wyrobisku, w którym stężenie metanu w powietrzu wynosi więcej niż 2%, niezwłocznie:

1) wyłącza się sieć elektryczną;

2) unieruchamia się maszyny i urządzenia;

3) zawiadamia się najbliższą osobę dozom ruchu;

4) dokonuje się dodatkowych pomiarów w celu ustalenia przyczyny powstania przekroczenia stężenia metanu w powietrzu, rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc wypływu metanu;

5) aktywnie zwalcza się nagromadzenie metanu na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. W wyrobisku, w którym stężenie metanu w powietrzu wynosi więcej niż 3%, niezwłocznie:

1) wyłącza się sieć elektryczną;

2) unieruchamia się maszyny i urządzenia;

3) zawiadamia się najbliższą osobę dozoru ruchu;

4) wycofuje się osoby z zagrożonych wyrobisk;

5) zabezpiecza się wejścia do zagrożonych wyrobisk;

6) aktywnie zwalcza się nagromadzenia metanu na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

3. Nie wyłącza się urządzeń elektrycznych lub zasilanych sprężonym powietrzem, które mogą być eksploatowane przy dowolnym stężeniu metanu w powietrzu.

4. Powrót osób do wyrobisk i wznowienie przerwanych robót są dopuszczalne wyłącznie w przypadku, gdy stężenie metanu w powietrzu wynosi mniej niż 2,0%.

5. Przepisu ust 4 nie stosuje się do osób wykonujących czynności związane z usuwaniem nagromadzeń metanu.

§276. 1. Stężenie metanu w powietrzu wynosi nie więcej niż:

1) 1% — na wylocie z rejonowych prądów powietrza

2) 0,75% — w szybie wydechowym.

2. W przypadku stosowania metanometrii automatycznej stężenie metanu na wylocie z rejonowych prądów powietrza wynosi nie więcej niż 1,5%.

§277. 1. W pokładach węgla przeprowadza się badania w celu określenia metanonośności w:

1) otworach badawczych wierconych dla rozpoznania pokładów węgla lub ich części nie rzadziej niż co 100 m długości otworu;

2) drążonych szybach lub szybikach oraz w wyrobiskach korytarzowych w udostępnionych pokładach węgla o grubości większej niż 0,4 m;

3) wyrobiskach korytarzowych w pokładach węgla o grubości większej niż 0,4 m. w odstępach nie większych niż 200 m w płaszczyźnie pokładu oraz dodatkowo w odległości nie większej niż 25 m od stwierdzonych uskoków powodujących przerwanie ciągłości pokładu lub innych zaburzeń geologicznych, mogących mieć wpływ na wzrost metanonośności pokładu w miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. Badania w celu określenia metanonośności pokładów węgla są przeprowadzane przez rzeczoznawcę zgodnie z opracowaną metodyką, a ich wyniki są dokumentowane przez służbę wentylacyjną zakładu górniczego na mapach przewietrzania.

3. Rozpoznanie zagrożenia metanowego badaniami kontrolnymi prowadzi się zgodnie z metodami określonymi w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

§278. 1. W polach metanowych, co najmniej raz w miesiącu, dokonuje się pomiarów i obliczeń w celu określenia metanowości bezwzględnej, rozumianej jako całkowita ilość metanu wydzielonego w jednostce czasu w rejonach wentylacyjnych i w wyrobiskach wybierkowych.

2. W pokładach metanowych w drążonych wyrobiskach, co najmniej raz w miesiącu, dokonuje się pomiarów i obliczeń w celu określenia metanowości bezwzględnej.

3. W ścianach prowadzonych w pokładach zaliczonych do II - IV kategorii zagrożenia metanowego określa się co najmniej niż raz na dobę metanowość bezwzględną z wykorzystaniem czujników metanometrii automatycznej. Wartości metanowości bezwzględnej porównuje się z wartościami metanowości kryterialnej.

4. W projekcie technicznym, o którym mowa w §38, określa się działania podejmowane w przypadku, gdy metanowość bezwzględna jest większa od metanowości kryterialnej.

§279. Metanowość bezwzględną, ustaloną dla części pokładu węgla wyeksploatowanej w okresie kwartalnym, oznacza się na podstawowych mapach wyrobisk górniczych i mapach przewietrzania.

§280. 1. Przy projektowaniu eksploatacji pokładów węgla:

1) których metanonośność jest większa niż 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową oraz

2) nad którymi w odległości nie większej niż 120 m lub pod którymi w odległości nie większej niż 60 m zalegają niewyeksploatowane pokłady węgla o metanonośności większej niż 2,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową

— opracowuje się prognozy metanowości bezwzględnej dla całego wybiegu wyrobisk wybierkowych oraz określa się wartości kryterialnej metanowości bezwzględnej.

2. Dla rejonu wyrobisk ścianowych w pokładzie węgla opracowuje się prognozy metanowości bezwzględnej, które uwzględnia się w projekcie technicznym, o którym mowa w §38.

§281. W trakcie projektowania wyrobiska korytarzowego o długości większej niż 200 m w pokładach węgla o metanonośności większej niż 4,5 m3/Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową opracowuje się prognozy metanowości bezwzględnej wyrobisk.

§282. Prognozy metanowości bezwzględnej wyrobisk wykorzystuje się w celu obliczenia potrzebnej ilości powietrza, podejmowania decyzji o ewentualnym wprowadzeniu odmetanowania oraz określenia innych niezbędnych środków profilaktyki metanowej.

§283. Prognozy metanowości bezwzględnej wyrobisk wybierkowych i korytarzowych w nierozpoznanych częściach złoża są opracowywane przez rzeczoznawcę.

§284. Projekt techniczny, o którym mowa w §38, dotyczący eksploatacji pokładów węgla zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego w rejonach przygranicznych zakładu górniczego bez pozostawienia filara granicznego jest opiniowany przez rzeczoznawcę.

§285. 1. Wyrobiska korytarzowe utrzymywane przy zrobach przewietrza się lub izoluje tamami.

2. Dojścia do tam, o których mowa w ust. 1, przewietrza się.

§286. Jeżeli metanowość wentylacyjna wynosi więcej niż 10 m3CH4/min, projektuje się wyrobiska przyścianowe o maksymalnie dużym przekroju poprzecznym wynoszącym nie mniej niż 17,5 m2.

§287. 1. Wykonywanie wnęk kombajnowych i strugowych w ścianach zawałowych prowadzonych w polach metanowych jest niedopuszczalne.

2. Wykonywanie wnęk kombajnowych i strugowych z użyciem materiałów wybuchowych w ścianach zawałowych prowadzonych w polach metanowych jest dopuszczalne, w przypadku zastosowania dodatkowych środków profilaktyki metanowej na warunkach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego, jeżeli zgodnie z projektem technicznym, o którym mowa w §38, wyposażenie ściany tego wymaga.

§288. Wyposażenie techniczne zmechanizowanych wyrobisk wybierkowych dobiera się odpowiednio do warunków geologiczno-górniczych, uwzględniając zasady nieurabiania kombajnem zwięzłych skał stropowych i niedopuszczania do zetknięcia się organu urabiającego kombajnu ze stropnicami obudowy.

§289. W polach metanowych II—IV kategorii zagrożenia metanowego stosuje się środki, o których mowa w §290—299, zabezpieczające przed:

1) zapłonem metanu przy urabianiu zwięzłych skał kombajnami;

2) zapłonem i przenoszeniem zapłonu metanu pod przenośnikami ścianowymi;

3) nagromadzeniem się metanu w rejonie skrzyżowań ścian z chodnikami przyścianowymi przewietrzanymi wzdłuż calizny węglowej przy metanowości wentylacyjnej niewiększej niż 20 m3CH4/min.

§290. 1. W celu właściwego dobru środków zabezpieczających przed zapłonem metanu przy mechanicznym urabianiu zwięzłych skał wykonuje się szczegółową analizę warunków naturalnych oraz warunków technicznych projektowanych wyrobisk.

2. Analiza warunków naturalnych projektowanych wyrobisk uwzględnia:

1) rodzaj skał w przodku oraz przypuszczalny zasięg ich występowania wzdłuż projektowanego kierunku przesuwania się przodka;

2) występowanie zaburzeń geologicznych;

3) zdolność skał do iskrzenia określoną na podstawie ustalenia rodzaju skał, o których mowa w tabeli nr 1 w załączniku nr 3 do rozporządzenia;

4) charakterystykę zagrożenia metanowego, w szczególności;

a) metanowość bezwzględną,

b) źródła i miejsca wydzielania się metanu, w tym możliwość dopływu metanu z innych wyrobisk i przodków,

c) stężenie metanu w powietrzu oraz zmiany tego stężenia zachodzące w czasie i w różnych miejscach wyrobiska;

5) występowanie przystropowych nagromadzeń metanu;

6) zagrożenie:

a) tąpaniami,

b) wyrzutami gazów i skał;

7) możliwość nagłych przyrostów wydzielania metanu ze zrobów przyścianowych.

3. Analiza warunków technicznych projektowanych wyrobisk uwzględnia:

1) ocenę stanu przewietrzania, w szczególności projektowaną prędkość i ilość powietrza, oraz stabilność kierunków i wydatków prądów powietrza;

2) sposób zabezpieczenia metanometrycznego, w szczególności rozmieszczenie czujników metanometrycznych z podaniem czasu ich uruchomienia, oraz rodzaj stosowanych urządzeń;

3) typy i rodzaje maszyn stosowanych do urabiania;

4) zakres i częstotliwość kontroli przeprowadzanych przez metaniarzy oraz osoby dozory ruchu działu górniczego, elektromechanicznego i działu wentylacji.

§291. Urabianie kombajnami zwięzłych skał o dużej i średniej skłonności do iskrzenia jest dopuszczalne w:

1) ścianach, w przypadku gdy stężenie metanu w wylotowych prądach powietrza ze ścian wynosi:

a) nie więcej niż 0,5% i równocześnie ilość odprowadzanego metanu wynosi nie więcej niż 1 m3/min,

b) więcej niż 0,5% lub ilość odprowadzanego metanu jest większa niż 1 m3/min, pod warunkiem utrzymywania prędkości przepływu powietrza w ścianie wynoszącej nie mniej niż 1 m/s;

2) drążonych wyrobiskach korytarzowych, jeżeli:

a) stężenie metanu w powietrzu wynosi nie więcej niż:

— 0,5% — w przypadku pomiarów dokonywanych czujnikiem metanometrii automatycznej umieszczonym pod stropem wyrobiska w odległości nie większej niż 2 m od czoła przodka i powodującym wyłączenie kombajnu,

— 1%—w przypadku urabiania kombajnem wyposażonym w wewnętrzne układy zraszania noży lub inny system ograniczający ryzyko zapłonu metanu, którego ochrona przed zapłonem jest potwierdzona badaniami,

b) w odległości nie większej niż 50 m od miejsca urabiania zwięzłych skał nie występują przystropowe nagromadzenia metanu.

§292. Niezależnie od wymogów, o których mowa w §291, dobiera się i stosuje następujące środki zabezpieczające w zakresie:

1) przewietrzania i zwalczania zagrożenia metanowego:

a) pomocnicze urządzenia wentylacyjne rozrzedzające metan w strefie przodka lub zapobiegające tworzeniu się lokalnych nagromadzeń metanu,

b) niezależne przewietrzanie wyrobiska eliminujące możliwość dopływu metanu z prądem powietrza z innych przodków lub z innych źródeł wydzielania,

c) uintensywnienie odmetanowania,

d) wyznaczenie dodatkowych punktów pomiaru metanu przez metaniarzy, przodowych, osoby dozoru ruchu,

e) zwiększenie częstotliwości dokonywania pomiarów stężenia metanu w powietrzu i dostosowanie jej do stopnia istniejącego zagrożenia,

1) zastosowanie wyprzedzających otworów badawczych w przypadku zbliżania się do spodziewanych zaburzeń geologicznych;

2) zwalczania iskier mechanicznych w trakcie urabiania zwięzłych skał o dużej i średniej skłonności do iskrzenia:

a) dodatkowe dysze i urządzenia zraszające,

b) wyposażenie przodków chodnikowych w urządzenia umożliwiające natychmiastowe zlewanie wodą urabianych skał i czoła przodka, w szczególności z użyciem węży przeciwpożarowych,

c) dostosowanie przybierki do rodzaju występujących skał w stropie lub spągu w celu eliminowania urabiania zwięzłych skał;

3) ustalenia zwiększonej częstotliwości kontroli prowadzenia robót górniczych przez osoby dozom ruchu zakładu górniczego:

a) stanu przewietrzania,

b) zagrożenia metanowego,

c) zabezpieczenia metanometrycznego,

d) stanu organu urabiającego kombajnu z uwzględnieniem skuteczności działania urządzeń zraszających.

293. Środki zabezpieczające przed możliwością zapłonu metanu przy urabianiu mechanicznym zwięzłych skał w ścianie lub w wyrobisku korytarzowym określa się w projekcie technicznym, o którym mowa w §38.

§294. 1. Kontrole stanu zagrożenia metanowego pod przenośnikami wykonuje się w ścianach prowadzonych w pokładach:

1) metanowych zaliczonych do II—IV kategorii zawożenia metanowego;

2) niemetanowych iw pokładach zaliczonych do I kategorii zawożenia metanowego, jeżeli poniżej wybieranego pokładu w zasięgu wpływu eksploatacji zalegają pokłady zaliczone do II—IV kategorii zawożenia metanowego.

2. Kierownik działu wentylacji zakładu górniczego określa:

1) miejsce, sposób i częstotliwość dokonywania pomiarów stężenia metanu w powietrzu;

2) sposób usuwania nagromadzeń metanu pod przenośnikami;

3) warunki uruchomienia maszyn urabiających po zatrzymaniu przenośnika.

§295. 1. W pokładach zaliczonych do III—IV kategorii zagrożenia metanowego prowadzi się nadmuch powietrza do dolnej przestrzeni przenośnika ścianowego oraz kontroluje się stężenie metanu.

2. Zakres, warunki nadmuchu oraz sposób kontroli stężeń metanu, o którym mowa w ust. 1, są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

3. Kierownik ruchu zakładu górniczego może odstąpić od stosowania nadmuchu, o którym mowa w ust. 1, po uzyskaniu pozytywnej opinii zespołu o którym mowa w §240 ust. 2.

§296. 1. Ściany prowadzone w pokładach zaliczonych do II—IV kategorii zawożenia metanowego lub ściany obejmujące zasięgiem wpływów eksploatacji pokłady zaliczone do tych kategorii, przewietrza się w celu ograniczenia wypływów metanu do ścian i rejonów skrzyżowań z chodnikami przyścianowymi oraz tworzenia się nagromadzeń metanu w tych miejscach.

2. Sposób przewietrzania ścian, o których mowa w ust. 1, jest określany przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego po zasięgnięci opinii zespołu, o którym mowa w §240 ust. 2.

§297. W przypadku występowania zawożenia pożarem endogenicznym w zrobach stosuje się sposoby przewietrzania ścian ograniczające przenikanie powietrza do zrobów.

§298. Pomocnicze urządzenia wentylacyjne stosuje się:

1) w celu uintensywnienia przewietrzania i przeciwdziałania tworzeniu się nagromadzeń metanu w rejonach skrzyżowania ścian z chodnikami przyścianowymi

2) za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego;

3) przy metanowości wentylacyjnej nie większej niż 20 m3CH4/min dla ścian przewietrzanych wzdłuż calizny węglowej;

4) zgodnie z zasadami prowadzenia ścian w warunkach zagrożenia metanowego, opracowanymi przez rzeczoznawcę.

§299. 1. Dobór pomocniczych urządzeń wentylacyjnych zwalczających zawożenie metanowe jest dokonywany przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

2. W likwidowanych zakładach górniczych zasady doboru środków zabezpieczających przed zapłonem metanu i tworzeniem się jego nagromadzeń są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§300. 1. W przypadku stosowania w rejonach ścian układu pomocniczych urządzeń wentylacyjnych przeprowadza się kontrolę poprawności funkcjonowania tych urządzeń.

2. Kontrola, o której mowa w ust. 1. jest przeprowadzana przez osobę dozoru oddziałowego nie mniej niż raz w trakcie zmiany.

3. O wynikach kontroli, o której mowa w ust. 1. informuje się dyspozytora ruchu zakładu górniczego.

§301. 1. Przewietrzanie ścian wzdłuż calizny węglowej jest dopuszczalne, jeżeli metanowość wentylacyjna jest nie większa niż 20 m3CH4/min.

2. Jeżeli metanowość wentylacyjna jest większa niż:

1) 10 m3CH4/min —pole przekroju poprzecznego wyrobiska przyścianowego odprowadzającego powietrze ze ściany nie jest mniejsze niż 8 m2, a w przypadku stosowania przegrody wentylacyjnej pole przekroju poprzecznego wyrobiska wentylacyjnego pomiędzy przegrodą wentylacyjną a ociosem przeciwległym do ściany nie jest mniejsze niż 6 m2

2) 5 m3CH4/min — pole przekroju poprzecznego wyrobiska przyścianowego odprowadzającego powietrze ze ściany nie jest mniejsze niż 6 m2.

3. W przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa metanowego, pyłowego i pożarowego, po uzyskaniu pozytywnej opinii rzeczoznawcy, o którym mowa w art. 72 ustawy, posiadającego uprawnienia grupy XV i XVI, kierownik ruchu zakładu górniczego może czasowo zezwolić na zmniejszenie wielkości przekrojów, o których mowa w ust. 2, określając warunki stosowania tego zezwolenia. Kierownik ruchu zakładu górniczego powiadamia organ nadzoru górniczego właściwy dla miejsca wykonywania robót o wydaniu zezwolenia w terminie do 7 dni, informując o warunkach stosowania zezwolenia.

§302. Eksploatację ścian o metanowości bezwzględnej wynoszącej więcej niż 25 m3CH4/min i przewietrzanych wzdłuż calizny węglowej prowadzi się w taki sposób, aby parametry techniczne stacji i sieci odmetanowania zapewniały efektywność odmetanowania większą niż 50% w stosunku do prognozy metanowości bezwzględnej.

§303. W przypadku przystąpienia w trakcie eksploatacji ścian prowadzonych w warunkach zagrożenia metanowego i pożarowego do prac mających na celu likwidację lub ograniczenie zagrożenia, wynikających z kryteriów ujętych w tabelach nr 5 i 6 w pkt 7.6 załącznika nr 3 do rozporządzenia. Ocenę stanu zagrożenia pożarowego prowadzi się metodą kalorymetryczno-chromatograficzną zgodnie z pkt 7.17 tego załącznika.

§304. Otwarcie śluzy tamy wentylacyjnej, mające wpływ na przewietrzanie ścian w polach metanowych zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, powoduje automatyczne wyłączenie dopływu energii elektrycznej do ściany i wyrobisk odprowadzających powietrze ze ściany w zakresie określonym przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

§305. 1. Przy zbliżaniu się wyrobiskami do pokładów metanowych lub wyrobisk i zrobów, w których jest spodziewane nagromadzenie metanu, przodek wyrobiska wyprzedza się o 4 m co najmniej jednym otworem badawczym.

2. Strefa, w której obowiązuje wykonywanie otworów badawczych, długość tych otworów, ich liczba i kierunki są określane przez kierownika działu górniczego w porozumieniu z kierownikiem działu wentylacji zakładu górniczego.

3. Zakres i częstotliwość pobierania próbek powietrza do analizy chemicznej z otworów badawczych i wyrobiska są określane przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

§306. 1. W wyrobiskach w polach metanowych:

1) dokonuje się pomiarów stężenia metanu za pomocą metanomierzy przenośnych;

2) zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego — stosuje się zabezpieczenia metanometryczne:

a) zapewniające wyłączenie energii elektrycznej w zagrożonych rejonach na zasadach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

b) z metanomierzami o działaniu ciągłym. których wyniki pomiarów rejestruje się w centrali systemu gazometrycznego, wyłączające automatycznie zabezpieczane urządzenia elektryczne w czasie nie dłuższym niż 15 s, liczonymi od momentu pojawienia się w komorze pomiarowej dowolnego zastosowanego metanomierza mieszanki metanowo-powietrznej o stężeniu 0,2% wyższym od ustalonego progu zadziałania danego metanomierza.

2. Przepisu ust. 1 pkt 2 lit. b nie stosuje się w przypadku zainstalowania metanomierzy, o których mowa w §316 ust. 1.

§307. Konstrukcję urządzeń metanometrii automatycznej i metanomierzy przenośnych dostosowuje się do rodzaju zagrożenia i zabezpiecza się przed możliwością ingerencji w nastawy lub w wyniki pomiarów przez osoby nieuprawnione.

§308. 1. Stężenie metanu w powietrzu kontroluje się, dokonując pomiarów:

1) pod stropem wyrobiska;

2) nad obudową wyrobiska;

3) w miejscach możliwych wpływów lub gromadzenia się metanu innych niż wskazane w pkt 1 i 2.

§314. 1. W szybach lub szybikach przewietrzanych za pomocą lutniociągów czujniki metanomierzy umieszcza się:

1) przy wentylacji:

a) tłoczącej — nie mniej niż 10 m poniżej zrębu szybu lub poziomu,

b) ssącej — w lutniociągu przed wentylatorem;

2) pod pomostem roboczym.

2. Czujniki metanomierzy umieszczone w miejscach, o których mowa w ust. 1, po przekroczeniu 1% stężenia metanu w powietrzu inicjują:

1) wyłączenie spod napięcia urządzeń elektrycznych znajdujących się w szybach oraz w strefie 10 m od wylotu szybu, z wyjątkiem wentylatorów i urządzeń przeznaczonych do transportu osób oraz urządzeń iskrobezpiecznych:

2) uruchomienie sygnalizacji ostrzegawczej w strefie 10 m od wylotu szybu.

§315. 1. W rejonie wentylacyjnym, w którym są prowadzone roboty wybierkowe, czujnik metanomierza umieszcza się pod stropem wyrobiska w prądzie wylotowym ze ściany lub zespołu ścian między wylotem ostatniej ściany a skrzyżowaniem z innym, czynnym wentylacyjnie wyrobiskiem.

2. Pomiarów stężenia metanu w powietrzu w szybie wentylacyjnym dokonuje się w prądzie wylotowym całkowitym, nie umiej niż 10 m:

1) poniżej kanału wentylatora głównego lub

2) powyżej najwyższego wlotu powietrza wypływającego z wyrobisk do szybu.

3. Wyniki pomiarów stężenia metanu w powietrzu dokonanych w miejscach, o których mowa w ust. 1 i 2, rejestruje się w centrali systemu gazometrycznego.

§316. 1. W wyrobiskach w polach metanowych II—IV kategorii zagrożenia metanowego kombajn chodnikowy wyposaża się w metanomierz o pomiarze ciągłym, wyłączający organ urabiający kombajnu po przekroczeniu 2% stężenia metanu w powietrzu.

2. Czujnik metanomierza, o którym mowa w ust 1. umieszcza się na wysięgniku organu urabiającego kombajnu.

3. Kierownik ruchu zakładu górniczego może zezwolić na zastąpienie metanomierza, o którym mowa w ust. 1, metanomierzem włączonym do systemu gazometrycznego, inicjującym wyłączenie spod napięcia urządzeń elektrycznych znajdujących się w drążonym wyrobisku po przekroczeniu 1% stężenia metanu w powietrzu.

4. Czujnik metanomierza włączonego do systemu gazometrycznego, o którym mowa w ust. 3, umieszcza się pod stropem wyrobiska w odległości nie większej niż 2 m od czoła przodka.

§317. 1. W wyrobisku korytarzowym przewietrzanym wentylacją lutniową kombinowaną z zastosowaniem instalacji odpylającej dodatkowo umieszcza się metanomierze inicjujące wyłączenie spod napięcia urządzeń elektrycznych znajdujących się w tym wyrobisku, po przekroczeniu 1% stężenia metanu w powietrzu.

2. Czujniki metanomierzy, o których mowa w ust. 1, umieszcza się:

1) w strumieniu powietrza wypływającego z instalacji odpylającej;

2) pod stropem wyrobiska w strefie między wylotem strumienia powietrza z instalacji odpylającej a wylotem powietrza z zasadniczego lutniociągu tłoczącego.

§318. 1. Podziemny zbiornik, w którym jest gromadzony węgiel z pokładów zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, wyposaża się w metanomierz, którego czujnik umieszcza się w strefie wylotowej ze zbiornika.

2. W przypadku przekroczenia 0,5% stężenia metanu w powietrzu metanomierz, o którym mowa w ust. 1, inicjuje:

1) wyłączenie spod napięcia urządzeń elektrycznych budowy zwykłej zainstalowanych w strefie, do której może wpłynąć metan pochodzący ze zbiornika;

2) uruchomienie wentylacji odrębnej zbiornika.

§319. 1. W zbiornikach podziemnych i powierzchniowych, w których jest gromadzony węgiel z pokładów zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, oraz w wyrobiskach i pomieszczeniach przyległych do zbiornika, niezależnie od wymagań określonych w §320, dokonuje się pomiarów stężenia metanu przy użyciu metanomierzy przenośnych.

2. Kierownik działu wentylacji zakładu górniczego dla poszczególnych zbiorników węgla określa:

1) miejsce i sposób oraz częstotliwość dokonywania pomiarów stężenia metanu;

2) osoby odpowiedzialne za dokonywanie pomiarów stężenia metanu;

3) zasady postępowania w razie stwierdzenia stężenia metanu większego niż 1% w podziemnym zbiorniku lub w wyrobiskach przyległych do tego zbiornika albo w powierzchniowym zbiorniku.

§320. Zbiornik powierzchniowy, w którym jest gromadzony węgiel z pokładów zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, wyposaża się w metanomierz, a wyniki dokonanych przez niego pomiarów stężenia metanu w powietrzu rejestruje się w centrali systemu gazometrycznego.

§321. 1. W zakładach górniczych wydobywających węgiel lokalizacja czujników metanometrycznych, zasięg oraz zakres wyłączeń urządzeń elektrycznych przez metanometrię automatyczną, poza przypadkami określonymi w rozporządzeniu, są określane przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego.

2. W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne:

1) zakres zastosowania metanometrii automatycznej,

2) lokalizacja czujników metanometrycznych,

3) zakres wyłączeń urządzeń elektrycznych przez metanometrię automatyczną

— są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§322. 1. W przypadku uszkodzenia zabezpieczenia metanometrycznego zabezpieczane maszyny, urządzenia i instalacje elektryczne wyłącza się spod napięcia do czasu usunięcia uszkodzenia.

2. W przypadku zadziałania lub uszkodzenia zabezpieczenia metanometrycznego wyłącza się maszyny i urządzenia nieelektryczne mogące spowodować zagrożenie wybuchem.

3. Sposób postępowania w trakcie wyłączania spod napięcia maszyn i urządzeń, o których mowa w ust 2, jest określany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§323. 1. Pomiary stężenia metanu w powietrzu za pomocą metanomierzy przenośnych są dokonywane w wyrobiskach w polach metanowych przez:

1) przodowych;

2) metaniarzy;

3) strzałowych;

4) osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego;

5) kombajnistów;

6) konserwatorów systemu gazometrycznego;

7) wiertaczy;

8) wyznaczonych pracowników oddziału odmetanowania.

2. Kierownik ruchu zakładu górniczego może wyposażyć w metanomierze przenośne inne osoby niż wymienione w ust. 1, przebywające w wyrobiskach w polach metanowych.

3. Osoby, o których mowa w ust. 1 i 2, szkoli się w zakresie dokonywania pomiarów stężenia metanu w powietrzu.

§324. 1. Pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez przodowych pod stropem w 10 metrowym odcinku wyrobiska, w którym znajdują się stanowiska pracy, przed rozpoczęciem wykonywania pracy na zmianie oraz co dwie godziny w jej trakcie:

1) w przodkach wyrobisk;

2) w wyrobiskach likwidowanych;

3) we wnękach wiertniczych;

4) w miejscach wyznaczonych przez osoby kierownictwa lub dozoru ruchu zakładu górniczego innych niż wymienione w pkt l—3.

2. W pokładach zaliczonych do II—IV kategorii zagrożenia metanowego, w wyrobiskach korytarzowych drążonych kombajnami, pomiary, o których mowa w 323 ust. 1, są dokonywane przez przodowych przed rozpoczęciem urabiania nad obudową tego wyrobiska w strefie 10 m od przodka.

§325. 1. Pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez metaniarzy pod stropem wyrobisk górniczych raz na dobę w dniach, w których jest prowadzone wydobycie:

1) w przodkach wyrobisk;

2) w prądach powietrza wlotowych i wylotowych z przodków;

3) w komorach

4) we wnękach wiertniczych;

5) w miejscach wykonywania robót strzałowych;

6) przy tamach izolacyjnych;

7) w wyrobiskach i miejscach określanych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną innych niż wymienione w pkt 1—6.

2. W pokładach zaliczonych do II—IV kategorii zawożenia metanowego pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez metaniarzy nad obudową wyrobisk górniczych w:

1) drążonych wyrobiskach korytarzowych i komorowych z wentylacją odrębną w strefie 50 m od przodka w odstępach nie większych niż 10 m — raz na dobę w dniach pracy

2) wyrobiskach z wentylacją odrębną, w odstępach nie większych niż 50 m — raz w miesiącu;

3) wyrobiskach przyścianowych zaliczonych do stopnia „c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu, w których są umieszczone urządzenia elektryczne, w strefie:

a) do 50 m włącznie od przodka, w odstępach nie większych niż 10 m — raz na tydzień,

b) powyżej 50 m od przodka, w odstępach nie większych niż 50 m — raz w miesiącu;

4) innych miejscach i w innym czasie, określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.

3. W wyrobiskach korytarzowych i wybierkowych w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia metanowego, w których są prowadzone roboty strzałowe, pomiary, o których mowa w §323 ust 1, są dokonywane przez metaniarzy raz na dobę w dniach pracy, nad obudową wyrobisk górniczych w strefie 50 m od miejsc prowadzenia robót strzałowych w odstępach nie większych niż 10 m.

4. Pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez metaniarzy w celu wykrycia miejsc możliwych wypływów metanu.

5. Zakres i częstotliwość dokonywania przez metaniarzy pomiarów, o których mowa w §323 ust. 1, w dni wolne od pracy oraz w dniu wolnym od pracy na zmianie poprzedzającej rozpoczęcie wykonywania robót są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§326. 1. W przypadku wykonywania robót strzałowych, pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez strzałowych pod stropem wyrobisk:

1) w przodkach oraz w strefie 10 m od miejsca wykonywania robót strzałowych:

a) przed rozpoczęciem wykonywania pracy,

b) w trakcie wykonywania pracy — co dwie godziny,

c) przed przystąpieniem do załadowania materiałów wybuchowych do otworów strzałowych,

d) przed podłączeniem zapalników elektrycznych do linii strzałowej,

e) po odpaleniu otworów strzałowych

2) w strefie 5 m od stanowiska strzałowego — przed podłączeniem zapalarki elektrycznej do linii strzałowej.

2. W pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zawożenia metanowego pomiary, o których mowa w 323 ust. 1, są dokonywane przez strzałowych przed przystąpieniem do ładowania otworów strzałowych nad obudową wyrobisk w strefie 50 m od miejsca wykonywania robót strzałowych, w odstępach nie większych niż 10 m.

3. W głębionych szybach lub szybikach pomiary, o których mowa w §323 ust. 1, są dokonywane przez strzałowych:

1) na dnie szybu i pod pomostem roboczym — przed rozpoczęciem wykonywania robót strzałowych i strzelaniem

2) w strefie 5 m od stanowiska strzałowego — przed podłączeniem zapalarki do linii strzałowej.

§327. W przypadku stwierdzenia nad obudową wyrobiska górniczego stężenia metanu w powietrzu wynoszącego nie mniej niż 5%:

1) niezwłocznie wstrzymuje się roboty w wyrobisku;

2) przeprowadza się dodatkowe pomiary w celu ustalenia rozmiarów nagromadzenia metanu i miejsc jego wypływu;

3) podejmuje się działania mające na celu likwidację zagrożenia.

§328. Zasady dokonywania pomiarów stężenia metanu w powietrzu za pomocą metanomierzy przenośnych w wyrobiskach w polach metanowych przez osoby, o których mowa w §323 ust. 1 pkt 1—5, są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§329. Przenośne metanomierze alarmujące stosuje się w pokładach zaliczonych do III albo IV kategorii zagrożenia metanowego:

1) w trakcie:

a) wiercenia otworów drenażowych oraz badawczych,

b) likwidacji wyrobisk — w przypadku niestosowania automatycznych zabezpieczeń metanometrycznych;

2) w miejscach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego lub osobę przez niego wyznaczoną.

§330. W zakładzie górniczym, w którym występuje zagrożenie metanowe, wyznacza się:

1) metaniarzy;

2) osoby wyższego dozom ruchu zakładu górniczego w dziale wentylacji tego zakładu, odpowiedzialne za:

a) przeszkolenie metaniarzy w zakresie wykonywanych przez nich zadań,

b) prawidłowość pracy wykonywanej przez metaniarzy,

c) gospodarowanie metanomierzami przenośnymi i ich stan techniczny.

§331. 1. W zakładzie górniczym eksploatującym złoża i ich pokłady zaliczone do II—IV kategorii zagrożenia metanowego organizuje się służbę:

1) dyspozytorską systemu gazometrycznego, w ramach służby dyspozytorskiej ruchu zakładu górniczego, składającą się z dyspozytorów gazometrii, którzy:

a) zostali wyznaczeni przez kierownika ruchu zakładu górniczego,

b) posiadają stwierdzone kwalifikacje osoby dozoru ruchu w zakładach górniczych;

2) prowadzenia ruchu urządzeń systemu gazometrycznego, składającą się z osoby wyższego dozom ruchu zakładu górniczego, która:

a) odpowiada za stan techniczny tych urządzeń,

b) posiada stwierdzone kwali1kacje osoby wyższego dozoru ruchu w zakładach górniczych w specjalności elektrycznej-teletechnicznej i automatyki.

2. W zakładzie górniczym, o którym mowa w ust. 1, stosującym mniej niż 20 metanomierzy włączonych do systemu gazometrycznego, dopuszcza się pełnienie obowiązków dyspozytora gazometru przez dyspozytora ruchu zakładu górniczego.

3. Organizacja, zadania i zakres działania służb, o których mowa w ust 1, w tym rodzaje zagrożeń monitorowanych przez służbę dyspozytorską systemu gazometrycznego, są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§332. Wyniki pomiarów stężenia metanu w powietrzu dokonywanych w systemie gazometrycznym na bieżąco obserwuje się, analizuje oraz archiwizuje przez okres nie krótszy niż rok.

§333. Prawidłowość umieszczenia czujników systemu gazometrycznego jest kontrolowana przez:

1) osoby dozoru ruchu oddziałowego — w oddziałach górniczych co najmniej raz na zmianie;

2) metaniarzy —w wyrobiskach i w pomieszczeniach na powierzchni, w których może gromadzić się metan, co najmniej raz na dobę w dni wykonywania pracy;

3) konserwatorów systemu gazometrycznego —w miejscach, w których są umieszczone czujniki tego systemu, z częstotliwością określoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§334. 1. Prawidłowość działania zabezpieczeń metanometrycznych kontroluje się za pomocą mieszanek wzorcowych o stężeniu metanu większym o 0,2% od ustalonego progu zadziałania czujnika.

2. Czas automatycznego wyłączenia zabezpieczanych urządzeń elektrycznych spod napięcia określa się od momentu podania mieszanki wzorcowej do komory pomiarowej do momentu ich wyłączenia.

§335. W pobliżu przodka oraz w miejscach wyznaczonych przez osobę dozom ruchu działu wentylacji zakładu górniczego umieszcza się tablicę kontroli metanu.

§336. Wyniki dokonanych pomiarów stężenia metanu w powietrzu są wpisywane przez:

1) przodowych — na tablicy kontroli metanu

2) strzałowych — w dziennikach strzałowych;

3) metaniarzy — na tablicy kontroli metanu, w dzienniku metaniarza i w książce metaniarza

4) osoby dozoru ruchu — na tablicy kontroli metanu, w notesach oraz w książce raportowej.

§337. Kierownik działu wentylacji zakładu górniczego lub wyznaczona osoba wyższego dozom ruchu działu wentylacji zakładu górniczego zapoznają się raz na dobę z:

1) danymi pomiarowymi systemu gazometrycznego;

2) wynikami dokonanych pomiarów stężenia metanu w powietrzu wpisanymi w książce metaniarza.

§338. 1. W przypadku wzrostu zagrożenia gazowego w zakładzie górniczym opracowuje się program profilaktyki zagrożenia gazowego.

2. Program, o którym mowa w ust 1, jest opracowywany przez kierownika działu wentylacji zakładu górniczego i zatwierdzany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§339. 1. W zakładach górniczych eksploatujących pokłady zaliczone do IV kategorii zawożenia metanowego stosuje się odmetanowanie górotworu.

2. W trakcie drążenia kombajnami kamiennych wyrobisk korytarzowych w mało rozpoznanych partiach złóż w skałach porowatych w polu metanowym IV kategorii zawożenia metanowego, odmetanowanie górotworu stosuje się, jeżeli:

1) ciśnienie metanu w wyprzedzających otworach kontrolnych o długości nie mniejszej niż 10 m wynosi nie mniej niż 0,5 kPa;

2) wydzielanie metanu ze skał, w zależności od ich porowatości, wynosi nie mniej niż 0,5 m3/min.

3. W przypadkach uzasadnionych analizą stanu warunków wentylacyjno-metanowych i prognozą metanowości odmetanowania górotworu nie stosuje się, pod warunkiem przestrzegania warunków gwarantujących bezpieczeństwo pracy i ruchu zakładu górniczego, ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§340. W trakcie odmetanowania górotworu metan odprowadza się rurociągami metanowymi na powierzchnię lub do wyrobisk z prądem powietrza odprowadzanego do szybu wydechowego, przy zachowaniu dopuszczalnego stężenia metanu w powietrzu, na warunkach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§341. Rurociągi metanowe buduje się, wyposaża, poddaje próbom szczelności i oznakowuje się w sposób określony w Polskiej Normie dotyczącej rurociągów odmetanowania w górnictwie.

§342. 1. Niedopuszczalne jest budowanie rurociągów metanowych w:

1) szybach wdechowych;

2) wyrobiskach z elektryczną trakcją przewodową.

2. Budowanie rurociągów metanowych w wyrobiskach pochyłych z układem transportu jest dopuszczalne pod warunkiem za stosowania zabezpieczeń przed uszkodzeniem tych rurociągów.

§343. 1. Uszkodzenie rurociągu metanowego niezwłocznie:

1) zgłasza się do dyspozytora ruchu zakładu górniczego;

2) usuwa się.

2. Przed przystąpieniem do naprawy uszkodzonego rurociągu metanowego, w tym wymiany zasuwy lub innego elementu, rurociąg ten zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający wypływ metanu oraz zasysanie powietrza do tego rurociągu.

3. W przypadku naprawy odcinka rurociągu metanowego metan z tego odcinka usuwa się za pomocą wody lub sprężonego powietrza.

4. Szczegółowy sposób wykonania naprawy rurociągu metanowego, w zależności od lokalnych warunków i rodzaju uszkodzenia, jest określany przez osobę dozoru ruchu służby odmetanowania zakładu górniczego.

§344. 1. Stację odmetanowania lokalizuje się na powierzchni.

2. Lokalizowanie stacji odmetanowania w wyrobisku podziemnym jest dopuszczalne w przypadkach uzasadnionych ograniczonym zakresem lub przejściowym okresem stosowania odmetanowania.

§345. 1. Ujęcie metanu lub grupę sąsiednich otworów metanowych wyposaża się w urządzenia:

1) umożliwiające:

a) pomiary ilości, ciśnienia i składu gazu,

b) regulację ciśnienia gazu,

c) zamknięcie wypływu gazu;

2) odwadniające.

2. W urządzenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c, nie wyposaża się prowizorycznych ujęć metanu.

§346. 1. Przed rozpoczęciem eksploatacji ujęcia metanu dokonuje się pomiarów:

1) stężenia metanu w gazie;

2) ciśnienia gazu.

2. Pomiarów, o których mowa w ust. 1 pkt 2, nie wykonuje się w prowizorycznych ujęciach metanu.

3. Wyniki pomiarów, o których mowa w ust. 1, dokumentuje się.

§347. W celu sprawdzenia prawidłowości działania urządzeń wytwarzających podciśnienie w stacji odmetanowania przeprowadza się ruch próbny bez pobierania metanu przez 72 godziny.

§348. Napełniane gazem instalacji gazowej stacji odmetanowania oraz rurociągów metanowych jest dopuszczalnie po sprawdzeniu ich szczelności.

§349. 1. Stężenie metanu w gazie odprowadzanym do rurociągów metanowych wynosi nie mniej niż 30%.

2. Jeżeli stężenie metanu w zbiorczym rurociągu metanowym wynosi mniej niż 30%, w przypadkach uzasadnionych warunkami bezpieczeństwa i za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, dopuszcza się odprowadzanie do rurociągów metanowych gazu o stężeniu metanu wynoszącym nie mniej niż 20%.

§350. 1. Urządzenia stacji odmetanowania utrzymuje się w ciągłym ruchu.

2. Urządzenia umożliwiające rezerwowe wytwarzanie podciśnienia w stacji odmetanowania utrzymuje się w sposób pozwalający na ich uruchomienie w ciągu 10 minut.

3. Urządzenia wytwarzające podciśnienie w stacji odmetanowania zatrzymuje się w przypadku:

1) stężenia metanu w zbiorczym rurociągu metanowym mniejszego niż 30% lub

2) przekroczenia przez temperaturę gazu wartości dopuszczalnej dla stosowanych urządzeń.

4. W przypadku uszkodzenia urządzenia, które wyłącza automatycznie stację odmetanowania przy spadku stężenia metanu w rurociągu metanowym do wartości niniejszej niż 30%, prowadzenie ruchu stacji odmetanowania jest dopuszczalnie, jeżeli:

1) stężenie metanu w rurociągu metanowym wynosi nie mniej niż 40%;

2) pomiary stężenia metanu w rurociągu metanowym są wykonywane co pół godziny, a ich wyniki są odnotowywane w książce kontroli stacji odmetanowania.

§351. 1. W przypadku uszkodzenia urządzeń odmetanowania lub przewietrzania odmetanowania niezwłocznie:

1) powiadamia się o tym dyspozytora ruchu zakładu górniczego;

2) podejmuje się odpowiednie prace dla usunięcia tego uszkodzenia;

3) przeprowadza się szczegółową kontrolę stanu zagrożenia metanowego w wyrobiskach.

2. W przypadku awaryjnego zatrzymania ruchu stacji odmetanowania niezwłocznie powiadamia się o tym kierownika ruchu zakładu górniczego lub pełniącą dyżur osobę kierownictwa ruchu zakładu górniczego.

3. Planowe zatrzymanie ruchu stacji odmetanowania oraz zatrzymanie odmetanowania w części zakładu górniczego jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, który określa sposób zabezpieczenia przed zagrożeniem metanowym w wyrobiskach w okresie przerwania odmetanowania.

§352. W przypadku zatrzymania ruchu stacji odmetanowania, po wytworzeniu się nadciśnienia w rurociągach metanowych, gaz płynący tymi rurociągami z wyrobisk kieruje się niezwłocznie do atmosfery.

§353. 1. Bieżące kontrole odmetanowania przeprowadza się raz na dobę przez pomiar:

1) stężenia metanu i ciśnienia — wykonywany za tamami izolacyjnymi z przestrzeni podłączonej do rurociągów metanowych

2) parametrów gazu w rurociągach metanowych — wykonywany w miejscach wyznaczonych przez osobę wyższego dozom ruchu służby odmetanowania zakładu górniczego.

2. Okresowe kontrole odmetanowania przeprowadza się raz w miesiącu przez:

1) dokonywanie pomiarów ciśnienia, ilości gazu i procentowego stężenia metanu w odcinkach pomiarowych rurociągu;

2) kontrolę:

a) zamkniętych otworów metanowych w celu określenia ich przydatności do eksploatacji,

b) stanu technicznego urządzeń odmetanowania.

3. Zakres przeprowadzania kontroli odmetanowania w dni wolne od pracy jest określany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§354. Stan techniczny powierzchniowych urządzeń odmetanowania oraz podziemnych stacji odmetanowania jest kontrolowany i dokumentowany raz w miesiącu przez osobę wyższego dozoru ruchu służby odmetanowania zakładu górniczego i osobę wyższego dozoru ruchu działu energomechanicznego zakładu górniczego.

§355. 1. Budynek stacji odmetanowania:

1) lokalizuje się w odległości nie mniejszej niż 20 m od zabudowań technicznych lub mieszkalnych;

2) wykonuje się z materiałów niepalnych.

2. W budynku stacji odmetanowania:

1) konstrukcję stropu i dachu wykonuje się w sposób uniemożliwiający gromadzenie się metanu pod stropem;

2) dach części znajdującej się nad pomieszczeniami zagrożonymi wybuchem jest lekkiej konstrukcji, w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. — Prawo budowlane Dz. U. z 2016 r. poz. 290, 961, 1165, 1250 i 2255);

3) drzwi i okna otwierają się na zewnątrz;

4) ściany oddzielające pomieszczenie zagrożone wybuchem od innych pomieszczeń są odporne na parcie o wartości nie większej niż 15 kPa;

5) podłogi w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem wykonuje się z materiałów nieiskrzących i trudnopalnych.

3. Przepisu ust. 2 pkt 2 nie stosuje się do pomieszczenia, w którym łączna powierzchnia urządzeń odciążających, w szczególności przepon, klap oraz otworów oszklonych szkłem zwykłym, jest większa niż 0,065 m2/m3 kubatury pomieszczenia.

§356. W stacji odmetanowania:

1) kanały i studzienki z czynną instalacją gazową nakrywa się w sposób uniemożliwiający gromadzenie się w nich metanu

2) budynek i urządzenia ogrzewa się ogrzewaniem parowym lub wodnym;

3) koniec rury odprowadzającej gaz z:

a) rurociągów odmetanowania do atmosfery — wyprowadza się na wysokość nie niniejszą niż 3 m od najwyższego punktu budynku,

b) aparatury kontrolno-pomiarowej — wyprowadza się na wysokość nie mniejszą niż 1,5 m od najwyższego punktu budynku.

§357. Budynek stacji odmetanowania oraz zainstalowane urządzenia zabezpiecza się instalacją odgromową.

§358. 1. Pomieszczenia stacji odmetanowania niemające instalacji gazowej i bezpośredniego połączenia z pomieszczeniami zagrożonymi wybuchem można zaliczyć w trybie odrębnych przepisów do pomieszczeń (stref) niezagrożonych wybuchem.

2. Pomieszczenie stacji odmetanowania, w którym jest zainstalowana aparatura kontrolno-pomiarowa i zabezpieczająca, można uznać za pomieszczenie — strefę niezagrożoną wybuchem, jeżeli przewietrzanie tego pomieszczenia za pomocą urządzeń wentylacyjnych w sposób ciągły zapewnia nie mniej niż l0-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny.

§359. 1. Teren stacji odmetanowania ogradza się. Odległość ogrodzenia od budynku lub zainstalowanych urządzeń wynosi nie mniej niż 4 m.

2. Wejścia i wjazdy na teren stacji odmetanowania:

1) oznakowuje się tablicami, na których umieszcza się napis zakazujący wstępu osobom nieupoważnionym;

2) wyposaża się w urządzenia sygnalizacji przywoławczej.

§360. Podziemną stację odmetanowania wyposażoną w urządzenia o napędzie elektrycznym lokalizuje się w oddzielnym wyrobisku, przewietrzanym niezależnym prądem powietrza.

§361. Inżektorową stację odmetanowania wykorzystuje się do odmetanowania wyłącznie w celu zapewnienia dodatkowego odprowadzenia metanu z rejonu, w którym prowadzi się odmetanowanie.

§362. Inżektorową stację odmetanowania o napędzie pneumatycznym umieszcza się w wyrobisku przewietrzanym prądem powietrza wytwarzanym przez wentylator główny.

§363. Metan z podziemnej stacji odmetanowania kieruje się do prądu powietrza płynącego najkrótszą możliwą drogą do szybu wentylacyjnego.

§364. Do stopnia „c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu zalicza się:

1) pomieszczenia urządzeń do wytwarzania depresji i transportu gazu w rurociągach metanowych,

2) wyrobiska:

a) z metanowymi rurociągami tłocznymi,

b) przewietrzane prądem powietrza

— do których jest skierowany metan z podziemnej stacji odmetanowania.

§365. Wejście do stacji odmetanowania zabezpiecza się i oznakowuje tablicami, na których umieszcza się napis zakazujący wstępu osobom nieupoważnionym.

§366. 1. W celu wytworzenia depresji i transportu gazu w rurociągach metanowych w stacji odmetanowania stosuje się:

1) inżektory;

2) pompy próżniowe;

3) dmuchawy

4) sprężarki.

2. Stosowanie sprzęgieł ciernych i przekładni pasowych do przenoszenia napędu w urządzeniach odmetanowania jest niedopuszczalne.

§367. 1. Stację odmetanowania wyposaża się w:

1) urządzenia umożliwiające:

a) dokonywanie pomiarów:

— stężenia metanu w gazie,

— stężenia metanu w pomieszczeniach stacji odmetanowania,

— ciśnienia, ilości oraz temperatury ujmowanego gazu,

b) odłączenie stacji odmetanowania od rurociągów ssących i tłoczących,

c) regulację ciśnienia gazu po stronie ssącej,

d) kierowanie gazu z rurociągów metanowych do atmosfery lub wyrobiska, umożliwiające odprowadzenie gazu w przypadku przerwy w ruchu stacji odmetanowania,

e) sygnalizowanie u dyspozytora ruchu zakładu górniczego, że stacja odmetanowania została wyłączona z ruchu,

f) automatyczne wyłączenie ruchu stacji odmetanowania w przypadku, gdy stężenie metanu w rurociągu metanowym wynosi mniej niż 30%;

2) przerywacz płomieni w rurociągu metanowym:

a) doprowadzającym gaz do stacji,

b) odprowadzającym gaz do atmosfery;

3) łączność telefoniczną z dyspozytorem ruchu zakładu górniczego.

2. Stację odmetanowania o napędzie elektrycznym wyposaża się dodatkowo w urządzenia umożliwiające:

1) rezerwowe wytwarzanie podciśnienia w stacji odmetanowania;

2) rejestrację ciśnienia gazu po stronie ssącej i tłoczącej;

3) wyłączenie z ruchu sprężarki w przypadku zmniejszenia się ilości wody chłodzącej poniżej wartości granicznej;

4) dokonywanie pomiarów temperatury:

a) sprężonego gazu przed jego ochłodzeniem,

b) wody chłodzącej;

5) sygnalizację za pomocą sygnalizacji świetlnej i akustycznej wyłączenia z ruchu urządzeń wytwarzających podciśnienie w stacji odmetanowania.

§368. W inżektorowych stacjach odmetanowania nie stosuje się przerywaczy płomieni w rurociągach metanowych.

§369. W inżektorowych stacjach odmetanowania jest dopuszczalne stosowanie zamiast:

1) automatycznych — ręcznych urządzeń do wyłączania z ruchu stacji odmetanowania w przypadku, gdy stężenie metanu w gazie wynosi mniej niż 30%, pod warunkiem dokonywania pomiarów stężenia metanu w gazie i kontroli ruchu stacji co 2 godziny:

2) rejestracji stężenia metanu w gazie — dokonywanie pomiarów stężenia metanu w gazie wykonywanych co 2 godziny, których wyniki wpisuje się do książki kontroli ruchu stacji;

3) sygnalizacji wyłączenia z ruchu stacji do dyspozytora —bezpośredniej łączności ze stacji do dyspozytora zakładu górniczego przy zapewnieniu stałej obsługi stacji.

370. 1. W przypadku nowo zainstalowanych urządzeń w stacji odmetanowania:

1) dokonuje się ich odbioru technicznego;

2) wykonuje się próbę ich szczelności;

3) bada się prawidłowość działania aparatury zabezpieczającej i kontrolno-pomiarowej.

2. W celu sprawdzenia prawidłowości działania nowo zainstalowanych urządzeń w stacji odmetanowania przeprowadza się, przez 72 godziny, ruch próbny tych urządzeń bez pobierania metanu.

………………………..

§694. 1. Stosowanie lokomotyw elektrycznych przewodowych w wyrobiskach ze stopniem „b” lub „c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu jest niedopuszczalne.

2. W wyrobiskach ze stopniem „a” niebezpieczeństwa wybuchu metanu dopuszcza się stosowanie lokomotyw elektrycznych przewodowych pod warunkiem przewietrzania tych wyrobisk prądem powietrza o prędkości określonej w 145 ust. 1 pkt 2.

§695. 1. Stosowanie lokomotyw akumulatorowych i spalinowych budowy przeciwwybuchowej jest dopuszczalne w wyrobiskach w których stężenie metanu w powietrzu nie jest większe niż 1,5%.

2. Lokomotywy akumulatorowe i spalinowe stosowane w wyrobiskach ze stopniem „b” lub ‚„c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu przewietrzanych:

1) prądem powietrza odprowadzanym do szybu wydechowego.

2) wentylacją odrębną

— wyposaża się w metanomierz sygnalizujący stężenie metanu w powietrzu.

3. W przypadku przekroczenia w wyrobisku stężenia metanu w powietrzu, o którym mowa w ust 1, maszynista unieruchamia silnik lokomotywy i powiadamia o tym przekroczeniu dyspozytora ruchu zakładu górniczego.

4. Sposób postępowania w przypadku przekroczenia w wyrobisku dopuszczalnego stężenia metanu w powietrzu, w tym zasady przekazywania informacji, o której mowa w ust. 3, są określane przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

§696. 1. Uruchomienie lokomotywy spalinowej lub akumulatorowej w wyrobisku z wentylacją odrębną przy wyłączonym wentylatorze lutniowym jest niedozwolone.

2. Sposób powiadamiania maszynisty lokomotywy spalinowej lub akumulatorowej o zatrzymanym wentylatorze jest określany przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

………………………….

§772. 1. W wyrobiskach ze stopniem „b” lub „c” niebezpieczeństwa wybuchu metanu:

1) wykonywanie prac przy wyposażeniu elektrycznym maszyn, urządzeń, sieci i instalacji znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem prac przy urządzeniach iskrobezpiecznych i przyłączach światłowodowych,

2) otwieranie maszyn i urządzeń elektroenergetycznych budowy przeciwwybuchowej znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem urządzeń iskrobezpiecznych

— jest niedopuszczalne.

2. W wyrobiskach, o których mowa w ust 1, otwieranie maszyn i urządzeń elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia jest dopuszczalne, jeżeli:

1) zabezpieczono stan wyłączenia spod napięcia:

2) stężenie metanu w powietrzu wynosi nie więcej niż 1,5%

…………………………………

 

 

Opracował:  Czesław Zając                           

 

  Wodzisław Śl. maj 2006,  kwiecień 2014, styczeń 2016, czerwiec 2016, grudzień 2018

 

VI.                    Bibliografia

- Czechowicz J., Mastaliński M., Surowiec M.: Górnictwo Część III. Wydawnictwo ŚLĄSK 1985r.

- Bielewicz T., Prus B., Honysz J. Górnictwo Część II. Wydawnictwo ŚLĄSK 1993r.

- Praca zbiorowa, Poradnik górnika Tom III. Wydawnictwo ŚLĄSK 1974r.

- Kozłowski B.: Zagrożenie wyrzutami gazów i skał w górnictwie węglowym. Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1980r.

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.

- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA  z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych

- https://www.youtube.com

- Burtan Z. 2016 - Znaczenie skojarzonych zagrożeń naturalnych w kopalniach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego „Przegląd Górniczy” nr 11.