Strona główna

Eksploatacja złóż

Maszyny i urządzenia górnicze

Miernictwo górnicze

Zajęcia praktyczne

Zmiany w przepisach górniczych z dnia 01.07.2017

Stan prawny na dzień 30.06.2017 Treści zawarte na tej stronie mogą być nieaktualne

Tu znajdziesz nową wersję

Górnicze środki strzałowe

Górnicze środki strzałowe. 1

I. Górnicze środki strzałowe. 1

1. Materiały wybuchowe. 2

2. Rodzaje rozkładu MW... 2

3. Podział górniczych materiałów wybuchowych. 2

4. Środki inicjujące i zapalające. 3

5. Sprzęt strzałowy. 6

II. Ładunki MW stosowane w górnictwie. 7

1. Ładunki wewnętrzne. 7

2. Ładunki zewnętrzne. 10

III. Strefy działania ładunków MW... 10

IV. Otwory strzałowe. 11

1. Charakterystyka otworów strzałowych. 11

2. Rodzaje otworów strzałowych. 12

3. Rozmieszczenie otworów strzałowych. Włomy. 12

V. Technika przeprowadzania robót strzałowych. 16

1. Obwiert przodka w wyrobiskach korytarzowych. 16

2. Przygotowanie i uzbrajanie nabojów udarowych. 16

3. Nabijanie otworów strzałowych. 17

4. Przybitka. 17

5. Łączenie otworów strzałowych. 18

6. Odpalanie otworów strzałowych. 20

VI. Dokumentacja robót strzałowych. 22

VII. Przepisy prawne. 27

1. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca 2002 r. 27

2. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 1 kwietnia 2003 r. 34

VIII. Sprzęt strzałowy. 51

1. Kondensatorowa zapalarka strzałowa KZS-1/02 I KZS-1/045. 51

2. Próbnik obwodów strzałowych POS-510a. 52

IX. Bibliografia: 53

I. Górnicze środki strzałowe

Zespół czynności i zabiegów mających na celu urabianie skał za pomocą materiałów wybuchowych w wyrobiskach górniczych nazywa się górniczymi robotami strzałowymi.

Środki służące do wykonywania robót strzałowych nazywa się środkami strzałowymi. Należą do nich: materiały wybuchowe, środki inicjujące i zapalające oraz sprzęt strzałowy.

1. Materiały wybuchowe

Z materiałami wybuchowymi wiąże się pojęcie wybuchu. Wybuch jest to, zjawisko gwałtownej zmiany stanu równowagi, któremu towarzyszy zniszczenie środowiska, huk i przeważnie błysk.

Materiał wybuchowy (MW) jest związkiem chemicznym lub ich mieszaniną zdolną pod wpływem bodźca zewnętrznego do gwałtownej reakcji chemicznej, przy której wydziela się duża ilość ciepła i gazów lub par, przy równoczesnym dużym stężeniu energii.

Za górnicze materiały wybuchowe (GMW) uznaje się tylko te MW, które zostały dopuszczone do użytku w górnictwie przez Wyższy Urząd Górniczy. GMW może być tylko takie ciało wybuchowe, które gwarantuje bezpieczeństwo manipulacji, tzn. ma odpowiednią wrażliwość na bodźce zewnętrzne, dostateczną stałość chemiczną, poręczność i moc.

Wrażliwość na bodźce zewnętrzne, czyli czułość MW, powinna być odpowiednia, tzn., że MW nie może być zbyt czuły, czyli łatwo rozpoczynający reakcję pod wpływem bardzo słabych przypadkowych bodźców zewnętrznych (tarcie, uderzenie temperatura), lecz dopiero po dostatecznie silnym pobudzeniu, uzależnionym od woli ludzkiej.

Dostateczna stałość chemiczna powinna gwarantować w czasie przechowywania MW nie zachodzenie w nim żadnych reakcji chemicznych.

Poręczność jest to łatwość w posługiwaniu się MW w czasie wykonywania robót strzałowych.

Moc zależy od ilości pracy wykonanej przez MW w czasie wybuchu, a ta zależy od temperatury i ilości gazów powybuchowych.

Ze względu na skład chemiczny GMW dzieli się na:

- amonowo-saletrzane,

- nitroglicerynowe.

2. Rodzaje rozkładu MW

W zależności od szybkości przebiegu reakcji rozkładu MW wyróżniamy się deflagrację, eksplozję i detonację.

Deflagracja jest powolnym rozkładem MW (spalanie). Deflagracji towarzyszy wydzielanie trujących gazów (tlenki azotu i tlenki węgla) oraz otwarty ogień.

Eksplozja jest rozkładem wybuchowym charakterystycznym dla MW miotających (prochów) o prędkości nieprzekraczającej 1000 m/s.

Detonacja jest to szybka reakcja rozkładu MW kruszących. Jej prędkość wynosi od 1500 do 8000 m/s w górniczych MW.

Ze względu na prędkość rozkładu i zastosowanie MW dzielą się na:

- inicjujące - łatwo detonują pod wpływem np. płomienia,

- kruszące np. amonowo-saletrzane, nitroglicerynowe,

- miotające np. prochy.

3. Podział górniczych materiałów wybuchowych

- skalne - kolor opakowania czerwony (amonit, dynamit, ergodyn), materiały te nie spełniają wymogów bezpieczeństwa wobec mieszanin pyłu węglowego i metanu, wolno stosować do 0,5% metanu oraz do 1,0% z zastosowaniem zapalarek z blokadą metanometryczną, wyłącznie w otworach wywierconych w kamieniu;

- węglowe - kolor opakowania niebieski (karbonit), materiały te spełniają wymagania bezpieczeństwa wobec obłoku pyłu węglowego o określonych własnościach, wolno stosować do 0,5% metanu oraz do 1,0% z zastosowaniem zapalarek z blokadą metanometryczną;

- metanowe - kolor opakowania kremowy (metanit, barbaryt) materiały te spełniają określone warunki bezpieczeństwa wobec mieszaniny metanowej i obłoku pyłu węglowego, wolno stosować do 1,0% metanu;

- metanowe specjalne - kolor opakowania kremowy z dwoma czarnymi paskami (metanit specjalny) posiadają najwyższy stopień bezpieczeństwa wobec mieszaniny metanowej i obłoku pyłu węglowego, wolno stosować do 1,5% metanu.

Rys. 1. Ładunki MW

4. Środki inicjujące i zapalające

Elementem służącym do wywołania wybuchu są środki strzałowe zwane środkami inicjującymi. Środki inicjujące wymagają z kolei elementu, który powoduje ich zadziałanie. Jest nim zazwyczaj płomień lub iskra. Środki, które je wytwarzają, nazywa się środkami zapalającymi.

Powszechnie stosowanym w górnictwie środkiem inicjującym jest spłonka górnicza, a w połączeniu z zapalnikiem elektrycznym — zapalnik elektryczny ostry. Do środków zapalających należą zaś lonty prochowe i zapalniki elektryczne.

W niektórych przypadkach dla wywołania wybuchu materiału wybuchowego używa się jeszcze jednego środka inicjującego, którym jest lont detonujący. Wywołanie detonacji tego lontu następuje również przy użyciu środka inicjującego (spłonki) i środka zapalającego (lontu prochowego lub zapalnika elektrycznego).

a. Spłonki górnicze.

Spłonka jest to metalowa rurka z dnem (tzw. łuska) z zaprasowanym ładunkiem MW inicjującego łatwo pobudzanego płomieniem do detonacji, które fala detonacyjna wywołuje detonację ładunku pośredniego i wtórnego również zaprasowanego w dalszej części spłonki rys. 2.

Rys. 2. Spłonka

1 - ładunek pierwotny - azydek ołowiu,

2 -ładunek pośredni - podsypka pentrytowa,

3 - ładunek wtórny – pentryt lub trotyl

4 - tulejka aluminiowa, miedziana, mosiężna, cynkowa lub stalowa

5 - czapeczka cynkowa z otworem.

b. Lonty detonujące

Lonty detonujące służą do wywołania detonacji materiału wybuchowego. Mają one rdzeń utworzony z materiału wybuchowego kruszącego, jak trotyl, pentryt. Rdzeń ten osłonięty jest splotami nicianymi, pokrytymi tworzywem sztucznym.

Lonty detonujące wymagają pobudzenia detonacją spłonki lub zapalnika elektrycznego ostrego. Używane są do wywołania detonacji dużych ładunków, zwłaszcza przy strzelaniu masowym (komorowym lub długimi otworami strzałowymi).

c. Zapalniki elektryczne (ZE)

Zapalnik elektryczny jest urządzeniem, w którym energia elektryczna zostaje zamieniona na ciepło potrzebne do zapłonu niewielkiej ilości masy zapalczej. Daje ona płomień, powodujący detonację MW inicjującego spłonki.

Zapalnik elektryczny natychmiastowy (rys. 3a) składa się z dwóch zasadniczych części:

— zespołu zapalczego,

— zespołu spłonkowego.

Wybuch MW inicjowanego przez zapalnik elektryczny natychmiastowy następuje w chwili włączenia zapalarki elektrycznej. Jednoczesne odpalenie wszystkich ładunków MW w tym samym czasie jest niekorzystne. Aby usunąć tę niedogodność stosuje się zapalniki elektryczne zwłoczne. W zapalnikach tych między główką zapalczą a spłonką stosuje się opóźniacz. Zapalniki takiej budowy nazywamy zapalnikami elektrycznymi zwłocznymi (rys.3b).

Rys.3. Zapalniki elektryczne ostre.

a) natychmiastowe b) zwłoczne

1. ładunek wtórny

2. podsypka

3. ładunek pierwotny

4. czapeczka

5. osłonka izolacyjna

6. główka zapalcza

7. korek uszczelniający

8. przewody zapalnikowe

9. łuska

10. masa opóźniająca

11. opóźniacz

12. numerowskaz

13. szybkozłącze.

Jak widzimy na rysunku poszczególne części ZE zawarte są w jednostronnie zamkniętej rurce metalowej (łusce cynkowej, aluminiowej lub miedzianej) o średnicy około 8 mm, zamkniętej korkiem gumowym, przez który wyprowadzone są przewody zapalnikowe.

Przewody zapalnikowe w zapalniku są podłączone do główki zapalczej zbudowanej z elektrod mosiężnych, między którymi znajduje się drut żarowy. Całość zalana jest masą zapalczą. W wyniku przepływu prądu przez elektrody następuje rozżarzenie drucika, zapalenie główki zapalczej i przeskok płomienia do spłonki.

W zależności od stopnia bezpieczeństwa wobec metanu i pyłu węglowego wydziela się następujące grupy ZE, oznaczone symbolami:

· M metanowe, spełniające określone wymagania bezpieczeństwa wobec metanu i pyłu węglowego,

· W węglowe, spełniające określone wymagania bezpieczeństwa wobec pyłu węglowego,

· S skalne, dla których nie normuje się bezpieczeństwa wobec metanu i pyłu węglowego.

Do odpalania ZE konieczne jest pewne minimalne natężenie prądu, poniżej którego ZE nie mogą być odpalone. Natężenie prądu, przy którym ZE nie mogą być odpalone, nazywamy natężeniem bezpiecznym. W przypadku występowania prądów błądzących należy stosować zapalniki specjalne.

W zależności od stopnia bezpieczeństwa wobec prądu elektrycznego wydziela się następujące klasy ZE, oznaczone symbolami:

· bezpiecznym natężeniu prądu 0,20 A,

· o bezpiecznym natężeniu prądu 0,45 A,

· o bezpiecznym natężeniu prądu 2,0 A,

· o bezpiecznym natężeniu prądu 4,0 A.

W zależności od czasu zadziałania wyróżnia się następujące rodzaje ZE, oznaczone symbolami:

· U - mikrosekundowe o czasie zadziałania poniżej 1 ms,

· N - natychmiastowe o czasie zadziałania 1÷10 ms,

· M - milisekundowe o nominalnym czasie zadziałania 11÷100 ms,

· P - półsekundowe o minimalnym czasie zadziałania 0,5 s.

W zależności od grupy, jeden z przewodów powinien mieć izolację barwy:

- białą - dla ZE grupy M (metanowe),

- niebieską - dla ZE grupy W (węglowe),

- czerwoną - dla ZE grupy S (skalne).

Drugi z przewodów powinien mieć izolację o barwie zależnej od klasy zapalnika:

- żółtą- dla ZE klasy 0,20,

- brązową-dla klasy ZE 0,45,

- zieloną-dla ZE klasy 2,0,

- czarną- dla ZE klasy 4,0.

Rys. 4. Wiązka zapalników elektrycznych

Na denku zapalniki powinny mieć wytłoczony symbol grupy (M, W lub S), a zapalniki rodzaju M i W — dodatkowo numer stopnia opóźnienia. Zapalniki rodzaju M i W powinny mieć dodatkowo na jednym z przewodów założony numerowskaz z tymi samymi danymi, co na denku.

5. Sprzęt strzałowy

Wszystkie przedmioty, urządzenia, przyrządy, aparaty, itp., których użycie jest niezbędne dla prawidłowego i bezpiecznego wykonania robót, transportu i przechowywania środków strzałowych nazywa się sprzętem strzałowym.

Najczęściej używany sprzęt strzałowy to:

a. Sprzęt służący do przenoszenia środków strzałowych

Materiały wybuchowe i środki inicjujące pobrane w składzie materiałów wybuchowych przenoszone są przez osoby wykonujące roboty strzałowe w puszkach i ładownicach. Puszki służące do przenoszenia MW, a ładownice służące do przenoszenia ostrych zapalników elektrycznych.

W pobliżu miejsca wykonywania robót strzałowych, puszki i ładownice ze środkami strzałowymi są przechowywane w przodkowych skrzyniach strzałowych wykonanych z drewna. Naboje materiału wybuchowego wprowadza się do otworu strzałowego przy użyciu drewnianego nabijaka.

b. Przewody strzałowe

Przy odpalaniu elektrycznym ładunków materiału wybuchowego zapalniki elektryczne łączone są ze źródłem prądu przewodami strzałowymi. Przewody strzałowe mogą być dla danego miejsca strzelania zainstalowane na stałe przez zawieszenie na izolatorach przymocowanych do obudowy wyrobiska lub też przenośne, tzn. rozwijane przy każdym strzelaniu.

W kopalniach powszechnie stosowane są linie strzałowe PSY (kabel dwużyłowy koloru żółtego) oraz przewody SY (drut stalowy) i SDY (drut miedziany), jako przewody przyprzodkowe.

Oporność 100 mb przewodu strzałowego wynosi:

• PSY - 2,2 Ω

• SY-12 Ω

• SDY - 0,75 ÷ 4,2 Ω

c. Zapalarki elektryczne

Źródłem prądu powodującym odpalenie ładunków MW uzbrojonych zapalnikami elektrycznymi są zapalarki elektryczne.

W polskim górnictwie stosowane są zapalarki serii TZ, ZK, TZK i KZS. Zapalarki te mają różne oznaczenia liczbowe, które mówią o ich mocy. Zapalarki serii KZS różnią się od pozostałych tym, że posiadają wbudowany omomierz. Skrócona instrukcja obsługi takiej zapalarki znajduje się w załączniku do rozdziału.

d. Wskaźniki rezystancji obwodów strzałowych

Przeznaczone są do kontroli ciągłości obwodów strzałowych i rezystancji pojedynczych zapalników. Obecnie w górnictwie stosowany jest wskaźnik WRZOS 2. Przyrząd ten może być stosowany bezpośrednio w przodku. Nie jest w stanie odpalić zapalnika.

e. Omomierze

Służą do kontroli oporu obwodu strzałowego. Stosowanie tych przyrządów daje pewność, że połączenia elektryczne w obwodzie strzałowym są prawidłowe.

W polskim górnictwie stosowany jest omomierz OSH-1. Wolno mierzyć nim w przodku nawet pojedyncze zapalniki (nie jest potrzebny Wrzos).

II. Ładunki MW stosowane w górnictwie

Ładunki MW mogą być wewnętrzne, czyli umieszczone wewnątrz calizny skalnej oraz zewnętrzne, czyli przyłożone do powierzchni skały.

1. Ładunki wewnętrzne.

Ładunki wewnętrzne mogą być: kolumnowe, skupione, rozłożone, z pustą przestrzenią lub członowe.

Ładunek kolumnowy (wydłużony) jest to” ładunek umieszczony w otworze strzałowym. Z uwagi na przestrzeń, jaka w tych otworach może być wypełniona MW, ładunki te mają kształt wydłużony i cylindryczny (rys. 5).

Rys. 5. Ładunki wewnętrzne wydłużone

a - z inicjacją tylną

b - z inicjacją przednią

1 - naboje materiału wybuchowego,

2 - zapalnik elektryczny,

3 - przybitka,

4 - przewody zapalnikowe.

Ładunek wewnętrzny skupiony (rys. 6) ma stosunek szerokości do długości ładunku wynoszący zazwyczaj 1:2.

Stosuje się go przeważnie w robotach kamiennych lub w górnictwie odkrywkowym.

Rys. 6. Ładunek skupiony

1 - przestrzeń poszerzona otworu strzałowego,

2 - naboje materiału wybuchowego,

3 - nabój udarowy.

4 - przybitka,

5 - przewody zapalnikowe

Ładunek wewnętrzny z pustą przestrzenią (metoda M) charakteryzuje się tym, że w otworze między końcem ładunku od wylotu otworu a końcem przybitki pozostawia się pustą przestrzeń (rys. 7).Ten rodzaj ładunków nie może być stosowany w kopalniach metanowych. Ładunki wewnętrzne z pustą przestrzenią stosuje się w celu uzyskania grubszego sortymentu węgla.

Rys. 7. Ładunek z pustą przestrzenią

1 - naboje materiału wybuchowego,

2 - nabój udarowy,

3 - wkładka dystansowa

4 - przybitka,

5 - przewody zapalnikowe

Ładunek rozłożony (rys. 8) polega na tym, że w jednym otworze zakłada się więcej niż jeden ładunek MW.

Rys. 8. Ładunki rozłożone.

1 - naboje materiału wybuchowego,

2 - nabój udarowy,

3 - przybitka

Każdy z ładunków inicjowany jest ostrym zapalnikiem elektrycznym zwłocznym. Ładunek drugi od wylotu otworu musi mieć zapalnik o większym opóźnieniu niż zapalnik ładunku pierwszego (poprzedniego). Liczba ładunków w jednym otworze przy strzelaniu wielozabiorowym nie powinna być większa od trzech.

Ładunek członowy stosowany bywa w długich otworach strzałowych (rys. 9).

Rys. 9. Ładunek członowy

1 - naboje materiału wybuchowego,

2 - przybitka,

3 - lont detonujący

Poszczególne człony takiego ładunku inicjowane są jednym lub dwoma lontami detonującymi, których działanie zostaje zainicjowane ostrymi zapalnikami elektrycznymi, zamontowanymi do końca lontu. Cały ładunek członowy, tj. poszczególne ładunki i dzielące je człony przybitki, przygotowuje się na zewnątrz otworu i umieszcza w specjalnym pokrowcu. Tak przygotowany ładunek wprowadza się do otworu przy użyciu linek i ewentualnie kotwic umieszczonych na dnie otworu.

2. Ładunki zewnętrzne

Ładunki zewnętrzne (rys. 10) są to ładunki nakładane, podkładane lub przykładane do calizny skalnej albo do elementów górniczych, które trzeba usunąć (np. zaciśnięta obudowa). Ładunki zewnętrzne również wymagają przykrycia materiałem przybitkowym.

Rys. 10. Ładunki zewnętrzne

a - podkładany, b - nakładany, c - przyłożony;

III. Strefy działania ładunków MW

Zasięg działania ładunku w skale można podzielić na strefy (rys. 11) miażdżenia, kruszenia, spękań i drgań.

Rys. 11. Strefy działania wybuchu ładunku materiału wybuchowego

1- ładunek,

2 - strefa miażdżenia,

3 - strefa kruszenia,

4 - strefa spękań,

5 - strefa drgań.

Strefa miażdżenia - przestrzeń calizny przylegająca do ładunku poddana jest najsilniejszemu działaniu, które powoduje największe rozdrobnienie środowiska.

Strefa kruszenia – przestrzeń gdzie następuje oddzielenie cząstek i kawałków calizny, przy czym wielkość tych oddzielonych cząstek jest coraz większa w miarę oddalania się od ogniska wybuchu aż do miejsca, gdzie ciśnienie gazów nie jest w stanie odspoić calizny.

Strefa spękań – przestrzeń wokół otworu gdzie osłabione ciśnienie gazów odstrzałowych powoduje tylko tworzenie się szczelin i spękań, które maleją w miarę oddalania się od ogniska wybuchu, aż w końcu zanikają.

Strefa drgań – przestrzeń, w której występują nietrwałe skutki wybuchu. Drgania te są tym słabsze, im dalej od ogniska wybuchu i w końcu zanikają. Przy odpalaniu większej liczby ładunków w przodku strefy drgań na siebie zachodzą i mają wpływ na wielkości stref miażdżenia, kruszenia oraz spękań. W tym tkwi sens odpalania ładunków równocześnie lub zwłocznie.

Poszczególne strefy wybuchu ładunku MW mają niejednakowe znaczenie dla górnictwa. Rezultatem wybuchu MW w skale powinno być przede wszystkim urobienie skały. Urobienie, a więc zamierzone oddzielenie cząstek i kawałków od calizny, jest podstawowym celem stosowania MW w górnictwie. W niektórych tylko przypadkach wykorzystuje się siły wybuchu do innych celów, np. do wywołania spękań (strzelanie wstrząsowe przed kombajnem) lub wywołania odprężeń przy zagrożeniach tąpaniami.

Dla urabiania istotne znaczenie mają strefy miażdżenia i kruszenia.

Technice strzałowej stawia się następujące wymagania:

- zastosowanie MW ma za zadanie urobienie calizny skalnej,

- urobienie calizny powinno charakteryzować się dużym działaniem kruszącym wybuchu z możliwie małym działaniem miażdżącym, przy równoczesnym jak najmniejszym wywoływaniu spękań w nieurobionej caliźnie,

- urobek powinien mieć wielkość zamierzoną z uwagi na technologię ładowania i transportu oraz zapotrzebowanie na określony sortyment węgla.

IV. Otwory strzałowe

1. Charakterystyka otworów strzałowych

Otwór strzałowy charakteryzuje się kształtem wydłużonym i przekrojem kołowym.

Ze względu na długość otwory strzałowe dzieli się na krótkie - poniżej 6 m długości i długie, co najmniej 6 m.

Ze względu na kąt nachylenia otworu względem płaszczyzny poziomej dzieli się je na: otwory pionowe, poziome i ukośne.

Z uwagi na przekrój otworu wyróżnia się otwory: o stałym przekroju, z lokalnym poszerzeniem i z poszerzonym dnem.

Otwór strzałowy charakteryzuje się następującymi parametrami patrz rys 12.

Rys. 12. Charakterystyczne parametry otworu strzałowego

l - długość otworu strzałowego,

s - środek ciężkości ładunku MW,

Z_g - zabiór liniowy.

Z_p - zabiór przestrzenny

Długość otworu strzałowego l jest to odległość dna otworu od powierzchni jego wylotu, mierzona w osi otworu.

Zabiór liniowy Z_g jest to najkrótsza odległość środka ciężkości ładunku MW umieszczonego w wyrobisku strzałowym od najbliższej obnażonej powierzchni rozsadzanego ośrodka.

Zbiór przestrzenny Z_p jest to ta część calizny, która podlega trwałym skutkom działania wybuchu ładunku MW.

2. Rodzaje otworów strzałowych

Rys. 13. Rodzaje otworów strzałowych a - wciosowy, b - włomowy, c - przebitkowy

Otwór wiercony prostopadle do powierzchni czoła przodku nazywany jest otworem wciosowym. Wybuch ładunku w takim otworze napotyka opory zwiększające się w głąb calizny.

Otwór strzałowy wywiercony pod kątem mniejszym od 90⁰ do płaszczymy przodku nosi nazwę otworu włomowego.

Podczas przebijaniu jednego wyrobiska do drugiego występują otwory przebitkowe.

3. Rozmieszczenie otworów strzałowych. Włomy

Najlepsze efekty wybuchu ładunku MW osiąga się stosując włomy, które stwarzają dodatkowe płaszczyzny odsłonięcia calizny.

Włomy uzyskuje się przez odstrzelenie ładunku pojedynczego (w jednym otworze) lub grupy ładunków (w kilku otworach). Ładunek lub grupa ładunków, które wykonują pierwszy włom w caliźnie skalnej przy jednej powierzchni odsłonięcia, mają za zadanie jakby otwarcie calizny, a więc wykonanie większej pracy.

Pozostałe otwory, których ładunki odchodzą po uzyskaniu włomu początkowego w caliźnie, mają coraz bardziej ułatwioną pracę urabiania, gdyż włom ten stwarza dodatkowe powierzchnie odsłonięcia.

Otwór lub grupa otworów, które mają wykonać pierwszy włom w caliźnie przodku, nazywa się otworami włomowymi. Zależnie od ich usytuowania w caliźnie, położenia względem siebie, warunków geologicznych i własności skał, warunków technicznych, sposobów odpalania itp. uzyskuje się różne rodzaje włomów.

Rodzaje włomów:

Włomy klinowe.

Stosuje się je w skalach o wyraźnych płaszczyznach uwarstwienia. W zależności od usytuowania tych płaszczyzn względem czoła przodku rozróżnia się kilka odmian włomów klinowych.

Włom klinowy poziomy (rys. 14a) wykonuje się za pomocą kilku otworów strzałowych uszeregowanych poziomo i nachylonych do osi poziomej wyrobiska. Stosowany jest w skałach uwarstwionych przy poziomym usytuowaniu płaszczyzn podzielności w stosunku do czoła przodku.

Rys. 14.a. Włom klinowy poziomy

Włom klinowy pionowy (rys. 14.b) stosuje się w skalach uwarstwionych przy pionowym usytuowaniu płaszczyzn podzielności w stosunku do czoła przodku.

Rys. 14.b. Włom klinowy pionowy

Włom klinowy górny (rys. 14.c) stosuje się w skałach uwarstwionych o średniej zwięzłości przy łupliwości wiszącej w stosunku do czoła przodku.

Rys. 14c. Włom klinowy górny

Włom klinowy dolny (rys. 14.d) stosuje się w takich samych warunkach jak górny, lecz przy łupliwości leżącej.

Rys.14.d. Włom klinowy dolny

Włom klinowy boczny (rys. 14.e) stosuje się w takich samych warunkach jak włom klinowy dolny, lecz przy stromym nachyleniu warstw i usytuowaniu ich w kierunku równoległym do kierunku prowadzenia chodnika.

Rys.14.e. Włom klinowy boczny

Włom piramidalny (rys.15) otrzymuje się przez odpalenie czterech otworów wywierconych zbieżnie w środkowej części przodku. Stosuje się go w skałach jednolitych o dużej zwięzłości bez wyraźnego uławicenia.

Rys. 15. Włom piramidalny

Rys. 16. Włom stożkowy

Włom stożkowy (rys. 16) ma kształt stożka, którego oś pokrywa się z osią chodnika, a podstawa leży w płaszczyźnie czoła przodku. Wykonuje się go za pomocą 6 do 8 otworów strzałowych, odwierconych zbieżnie ku środkowi. Stosuje się go w takich samych warunkach jak włom piramidalny.

Włom wachlarzowy (rys.17) stosuje się wówczas, gdy skała jest uwarstwiona oraz gdy jedna z warstw ma mniejszą wytrzymałość np. cienki pokład węgla. Otwory włomowe zakłada się w tej właśnie warstwie. Może być poziomy lub skośny, może być wykonany pod stropem, w środku lub przy spągu chodnika, zależnie od nachylenia i położenia warstwy nadającej się do tego celu.

Rys. 17. Włom wachlarzowy

Włom szczelinowy - pionowy (rys. 18) lub poziomy wykonuje się przez odwiercenie szeregu otworów usytuowanych w linii prostej, z których co drugi załadowuje się materiałem wybuchowym. Odległość między otworami 5 do 20 cm, zależnie od własności skał. Można go stosować w skałach jednolitych bez uławicenia.

Rys. 18. Włom szczelinowy pionowy

V. Technika przeprowadzania robót strzałowych

1. Obwiert przodka w wyrobiskach korytarzowych.

Przy prowadzeniu wyrobisk korytarzowych wierci się trzy rodzaje otworów strzałowych. Poza omówionymi otworami włomowymi wierci się otwory pomocnicze, które mają na celu rozkruszenie skał wokół włomu, oraz otwory ociosowe, których zadaniem jest nadanie wyrobisku żądanego kształtu. Liczba otworów zależy od rodzaju calizny, przekroju i kształtu przodku, rodzaju stosowanego materiału wybuchowego oraz sposobu ładowania i odpalania.

2. Przygotowanie i uzbrajanie nabojów udarowych

Każdy ładunek MW musi być zaopatrzony w nabój udarowy, tj. nabój, w którym umieszczona jest spłonka z zapalnikiem (ZE ostry) lub z zamocowanym w niej końcem lontu (rys. 19).

Rys. 19. Nabój udarowy

Przewody zapalnika ostrego muszą mieć długość większą od długości otworu strzałowego.

Przygotowanie naboju udarowego odpalanego elektrycznie za pomocą ZE ostrego rozpoczyna się od odwinięcia opakowania naboju z jednej strony. Następnie do odsłoniętego MW wkłada się zapalnik elektryczny częścią spłonkową, rozwijając uprzednio jego druty, lecz nie naruszając szybkozłączy na ich końcach. Włożony zapalnik obwija się od strony wychodzących z niego drutów odwiniętą uprzednio częścią opakowania naboju i zabezpiecza przed wysunięciem zapalnika z naboju.

3. Nabijanie otworów strzałowych

Przed nabijaniem otworów strzałowych należy je dokładnie oczyścić ze zwiercin specjalną gracką, wykonywaną zwykle łącznie z nabijakiem.

Materiał wybuchowy przynosi się do miejsca strzelania w torbie lub puszce strzałowej, zapalniki zaś w ładownicy do zapalników elektrycznych.

W przodku należy przedtem przygotować materiał przybitkowy. Następnie kolejno ładuje się otwory strzałowe przeznaczone do odpalania w jednej serii. Przy inicjacji przedniej (najczęściej stosowanej) wprowadza się drewnianym nabijakiem najpierw do otworu pojedynczo poszczególne naboje MW, dociskając je lekko do siebie. Z kolei przygotowuje się nabój udarowy i jako ostatni wprowadza się go do otworu, lekko dociskając do poprzednich.

4. Przybitka

Otwory strzałowe po umieszczeniu w nich środków strzałowych powinny być wypełnione przybitką do wylotu otworu. Zadaniem przybitki jest izolowanie atmosfery przodku od płomienia powstające go przy wybuchu oraz zamknięcie przestrzeni, w której umieszczono MW, co wpływa w znacznym stopniu na efekty działania MW w zakresie urabiania calizny.

Do przybitki otworów strzałowych (w polach metanowych i niemetanowych) mogą być stosowane następujące materiały niepalne: glina z piaskiem, glina, piasek, woda.

Przy wykonywaniu przybitki otworów strzałowych należy zachować następujące warunki:

- długość przybitki nie może być mniejsza niż 30 cm,

- w otworach strzałowych o głębokości do 1,5 m: ładunek MW w otworze strzałowym nie może zajmować więcej niż połowę długości otworu przy stosowaniu środków strzałowych węglowych i metanowych, a przy stosowaniu środków strzałowych metanowych specjalnych ładunek MW nie może zajmować więcej niż 2/3 długości otworu,

- w otworach o głębokości powyżej 1,5 m ładunek MW nie może zajmować więcej niż 2/3 długości otworu przy stosowaniu środków strzałowych węglowych, metanowych oraz metanowych specjalnych.

Przybitka z gliny i z gliny z dodatkiem piasku. Glina oraz glina z dodatkiem piasku powinna zawierać wodę w ilości zapewniającej jej plastyczność. Glinę formuje się w tzw „kluski” które wprowadza się do otworów strzałowych. Pierwsze trzy „kluski” gliny należy docisnąć z niewielką siłą do kolumny ładunku MW. Pozostałe „kluski” należy rozgniatać i ubijać ze wzmożoną siłą tak, aby wypełniały one cały otwór strzałowy. Kluski wsuwa się i ubija tyczką drewnianą zwaną nabijakiem.

Przybitka piaskowa. Do wykonywania przybitki wolno używać tylko piasku wilgotnego. Do otworów skierowanych stromo w dół piasek można wsypywać luzem. Do innych otworów strzałowych piasek należy wprowadzać w otoczkach papierowych lub luzem za pomocą powietrza sprężonego. Jeżeli otwory są skierowane w górę pod kątem ponad 20° przywlotową część otworu należy wypełnić gliną na odcinku, co najmniej 30 cm.

Przybitka wodna. W celu neutralizacji tlenków azotu znajdujących się w gazach postrzałowych, do wody przeznaczonej do przybitki otworów strzałowych zaleca się dodawać około 0,5% wodorotlenku wapnia lub sody.

Otwory skierowane w dół można przybijać poprzez zalanie ich wodą, lecz tylko wtedy, gdy nie wycieka ona poprzez szczeliny. Przy stosowaniu przybitki wodnej należy używać wyłącznie MW wodoodpornych.

Do innych otworów strzałowych należy stosować wodę w pojemnikach (rys. 20). Ostatni przywlotowy odcinek otworu powinien być wypełniony gliną na długości co najmniej 30 cm.

Rys. 20. Wypełnienie otworu strzałowego z zastosowaniem przybitki wodnej.

1 - naboje materiału wybuchowego,

2 - zapalnik elektryczny,

3 - przybitka,

4 - przewody zapalnikowe

5 – pojemniki z wodą

5. Łączenie otworów strzałowych

Obwód strzałowy składa się z zapalników elektrycznych, linii strzałowej oraz zapalarki.

Podstawową cechą obwodu strzałowego jest sposób łączenia ZE. Wyróżnia się trzy zasadnicze sposoby łączenia ZE:

- szeregowe,

- równolegle,

- mieszane.

Połączenie szeregowe – jest najczęściej stosowanym sposobem łączenia zapalników w górnictwie. Połączenie takie jest proste i przejrzyste i jednocześnie w łatwy sposób można sprawdzić ciągłość obwodu strzałowego i jego oporność.

Opór obwodu strzałowego składającego się z zapalników elektrycznych połączonych szeregowo i podłączonych do linii strzałowej wyraża wzór:

R_o= R_l +nR_z

gdzie: R_o – opór obwodu,

R_l – opór linii strzałowej,

n – ilość zapalników,

R_z – opór zapalnika

Rys. 21. Strzałowy obwód elektryczny z zapalnikami połączonymi szeregowo

1 — zapalniki. 2 — przewody zapalnikowe, 3 — przewody strzałowe. 4 — zapalarka

Połączenie równoległe – jest połączeniem rzadziej stosowanym. Wymaga przewodów o małym oporze, istnieje brak możliwości kontroli omomierzem prawidłowości połączenia zapalników elektrycznych przez co mogą wystąpić niewypały.

Opór obwodu strzałowego składającego się z zapalników elektrycznych połączonych równolegle i podłączonych do linii strzałowej wyraża wzór:

gdzie: R_o – opór obwodu,

R_l – opór linii strzałowej,

n – ilość zapalników,

R_z – opór zapalnika

Rys. 22. Strzałowy obwód elektryczny z zapalnikami połączonymi równolegle

1 — zapalniki. 2 — przewody zapalnikowe, 3 — przewody strzałowe. 4 — zapalarka

Połączenie mieszane – polega na kombinacji połączenia szeregowego i równoległego. Wyróżnia się dwa rodzaje połączeń mieszanych: szeregowo–równoległe i równoległo–szeregowe.

Połączenia szeregowo-równoległe – grupy zapalników elektrycznych połączonych szeregowo łączy się równolegle do linii strzałowej (rys. 23).

Rys. 23. Strzałowy obwód elektryczny z zapalnikami połączonymi szeregowo-równolegle.

Połączenia równoległo-szeregowe – grupy zapalników elektrycznych połączonych równolegle łączy się szeregowo do linii strzałowej (rys. 24).

Rys. 24. Strzałowy obwód elektryczny z zapalnikami połączonymi równoległo-szeregowo.

Dla niezawodnego odpalania wszystkich ZE włączonych do obwodu strzałowego obwód ten musi być odpowiednio zaprojektowany i poprawnie wykonany. Prawidłowe wykonanie obwodu strzałowego ma również duży wpływ na bezpieczeństwo robót strzałowych.

6. Odpalanie otworów strzałowych

Przy odpalaniu ładunków materiału wybuchowego uzbrojonych ostrymi zapalnikami elektrycznymi, potrzebne są dodatkowe przewody strzałowe i źródło prądu, którym jest zapalarka elektryczna. Przewody są poprowadzone od przodku do miejsca odpalania, tj. miejsca, w którym podłącza się do nich zapalarkę.

Strzałowy obwód elektryczny przygotowuje się łącząc między sobą końce przewodów zapalnikowych wystające z każdego otworu. Każdy z przewodów zapalnikowych jednego otworu łączy się z przewodami zapalnikowymi sąsiednich otworów, tworząc szeregową linię tych połączeń w ten sposób, że z jednego i drugiego końca tego szeregu pozostaje po jednym wolnym przewodzie zapalnikowym, które to końce należy podłączyć z przewodami strzałowymi. Przed przystąpieniem do tworzenia obwodu elektrycznego z przewodów zapalnikowych i przewodów strzałowych, końce tych przewodów w miejscu odpalania muszą być krótkozwarte (tj. skręcone odizolowane końce).

Mając przygotowany strzałowy obwód elektryczny górnik strzałowy opuszcza, jako ostatni miejsce strzelania (miejsce, w którym są ładunki). Odpowiada on za zapewnienie całkowitego bezpieczeństwa, dlatego musi wykonać odpowiednie czynności oraz wydać polecenia załodze zatrudnionej w miejscu prowadzenia tej roboty. Członkowie załogi przodku, w którym się strzela, powinni być wcześniej wycofani do bezpiecznego miejsca, a górnik strzałowy powinien rozstawić posterunki celem zabezpieczenia dojść do miejsca strzelania. Ludzie obsadzający dojścia do miejsca odstrzału muszą być wyposażeni w czerwone lampy, a swe posterunki mogą opuścić dopiero za zezwoleniem strzałowego. Ponadto przed odpaleniem ładunków MW strzałowy powinien skontrolować, czy zostały wykonane wszystkie zabiegi wymagane przepisami, a mające na celu zabezpieczenie przed zagrożeniami, takimi jak np. zapaleniem lub wybuchem gazów, wybuchem pyłu węglowego, prądami błądzącymi, podwyższoną i obniżoną temperaturą. Należy również usunąć z przodku lub odpowiednio zabezpieczyć przed uszkodzeniem wszelkie narzędzia, kable, przyrządy i urządzenia mechaniczne.

Po wykonaniu wyżej opisanych czynności strzałowy przechodzi do miejsca, z którego odpalać będzie zapalarką serię załadowanych ładunków. Po uprzednim sprawdzeniu, że załoga została wycofana w bezpieczne miejsce, rozłącza krótkozwarte końce przewodu strzałowego i podłącza je do zacisków zapalarki. Okrzykiem „odpala się” zawiadamia załogę o strzelaniu i uruchomieniu zapalarki. Następuje „odstrzał”, czyli wybuch załadowanych ładunków. Po odpaleniu ładunków strzałowy odłącza zapalarkę od przewodów i powtórnie zwiera ich końce.

Po odpaleniu wszystkich ładunków strzałowy może wejść do przodku dopiero po należytym rozrzedzeniu gazów; w wyrobiskach chodnikowych i zabierkowych w żadnym przypadku nie wcześniej jak po upływie 5 minut od chwili odpalenia ostatniego ładunku. Zbyt wczesne wchodzenie do przodku przed rozrzedzeniem gazów jest niebezpieczne ze względu na obrywanie się części calizny naruszonych przez strzały oraz ze względu na szkodliwe działanie tych gazów na zdrowie. W przypadku dużego stężenia tych gazów, wskutek deflagracji MW, zatrucie gazami postrzałowymi może być śmiertelne. Jeżeli ładunek nie odpalił lub istnieje wątpliwość, czy wszystkie ładunki odpaliły, to strzałowy może wejść do przodku dopiero po upływie 15 minut.

Jeżeli po włączeniu prądu nie nastąpił odstrzał, to strzałowy musi odłączyć przewody strzałowe od zapalarki, schować zapalarkę i klucz, spiąć krótko końce przewodów strzałowych oraz zbadać przyczynę nie odpalenia ładunków. Gdy strzałowy stwierdzi, że przewody były wadliwie połączone, powinien usunąć błąd i ładunki ponownie odpalić. Gdy pomimo prawidłowego wykonania połączeń ładunki nie odpalają, wtedy należy każdy ładunek zawiedzionej serii odpalić pojedynczo. Ładunek, który przy odpalaniu pojedynczym nie odpalił, jest niewypałem. Po każdorazowym odpaleniu ładunków strzałowy musi zbadać stan przodku dla stwierdzenia, czy nie zostały niewypały i wykonać obrywkę. Załoga może wejść do przodku tylko za zgodą strzałowego.

W następujących przypadkach i miejscach roboty strzałowych prowadzić można tylko w obecności osób dozoru odpowiedzialnych między innymi za sprawdzenie prawidłowego stanu obowiązujących zabezpieczeń w zakresie zwalczania zagrożenia metanowego oraz pyłowego:

1)  gdy zawartość metanu przekracza 0,5%:

a)    w górnych wnękach ścianowych,

b)    w wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10°,

c)    przy wywoływaniu zawału stropu,

2)  gdy zawartość metanu przekroczy 1% w wyrobiskach,

3)  przy wywoływaniu zawału stropu materiałami wybuchowymi węglowymi i skalnymi,

4)  w strefach zaburzeń geologicznych w wyrobiskach eksploatacyjnych,

5)  przy rozsadzaniu luźnych brył odpalanym w otworach strzałowych,

6)  przy użyciu ładunków wolno przyłożonych,

7)  przy użyciu lontów detonujących, z wyjątkiem lontów używanych poza otworami strzałowymi w systemie nieelektrycznego odpalania,

8)  przy usuwaniu niewypałów,

9)  przed maszynami urabiającymi,

10) w skałach o temperaturze wyższej niż 50°C lub niższej niż 0°C

VI. Dokumentacja robót strzałowych

Wśród wielu dokumentów wymaganych przepisami w związku z prowadzeniem robót strzłowych najważniejsze znaczenie dla górnika strzałowego mają:

- metryka strzałowa,

- dziennik strzałowy.

Metryka strzałowa. Przykład wzoru metryk strzałowych przedstawiono na rysunkach 22 i 23. Stanowi ona dokumentację ustalającą sposób wykonywania robót strzałowych dla każdego przodku oraz podstawę wystawienia w dzienniku strzałowym zapotrzebowania na środki strzałowe przez upoważnione osoby dozoru.

Metryka strzałowa zawiera następujące określenia:

- nazwę przodku i jego lokalizację (oddział, pokład),

- warunki bezpieczeństwa pokładu (kategoria zagrożenia metanowego, klasa zagrożenia pyłowego),

- nazwę stosowanych środków strzałowych i sprzętu strzałowego,

- wielkość maksymalnego ładunku MW oraz liczbę otworów odpalanych w serii,

- przewidywaną ilość środków strzałowych oraz liczbę otworów strzałowych potrzebnych do urobienia jednostki produkcyjnej (tona, metr) w danym wyrobisku,

- schemat rozmieszczenia otworów strzałowych

-dodatkowe rygory ustalone przez urzędy górnicze lub kierownictwo kopalni.

Metrykę strzałową opracowuje inżynier strzałowy na podstawie strzelań wzorcowych przeprowadzonych przez instruktorów strzałowych. Następnie przekazuje ją za potwierdzeniem do wykorzystania odpowiedniego oddziału.

Dziennik strzałowy. Służy do wpisywania zapotrzebowania na środki strzałowych oraz do rozliczania się z ilości tych środków przez górnika strzałowego. Dziennik strzałowy może otrzymać tylko osoba upoważniona do wykonywania robót strzałowych.

KWK „Joanna”

Metryka strzałowa

A. Miejsce wykonania roboty strzałowej

1. Nazwa przodka (numer) Przekop transportowy W -1 Nr przodka 123

2. Oddział: G -17 poziom 410 pokład -----------

3. Cel roboty strzałowej Wykonanie przekopu przy pomocy MW

B. Określenie warunków bezpieczeństwa

4. Kategoria zagrożenia metanowego - III

5. Klasa zagrożenia pyłowego - „B”

6. Inne występujące zagrożenia - I stopień zagrożenia wodnego

C. Rodzaj stosowanych środków strzałowych

7. Materiał wybuchowy - Dynamit

8. Środki inicjujące - ZE węglowe półsekundowe O,45A

9. Środki zapalające - nie stosowane

10. Rodzaj i sposób wykonywania przybitki - z gliny, wykonana ręcznie

11. Sposób łączenia otworów strzałowych - szeregowe

12. Sposób inicjowania i odpalania ładunków MW - od dna otworu

13. Stosowany sprzęt strzałowy - zapalarka ZK-100-045 przewody strzałowe, omomierz strzałowy, nabijak drewniany, wskaźnik WRZOS.

D. Maksymalny ładunek MW w jednym otworze nie więcej niż - 1200 g

E. Maksymalny ładunek MW - 60 kg

F. Maksymalna ilość otworów strzałowych jednocześnie odpalanych - 66

G. Schemat rozmieszczenia otworów strzałowych

H. Dodatkowe rygory i warunki:

1. Miejsce odpalania otworów strzałowych, przebywanie załogi oraz posterunki zabezpieczające dojście do miejsca wykonywania robót strzałowych powinno być zlokalizowane w schronie, we wnęce lub za załamaniem wyrobiska, usytuowanie w odległości nie mniejszej niż 100 m od miejsca wykonania robót strzałowych.

2. Przed rozpoczęciem wykonywania robót strzałowych należy zabezpieczyć pył węglowy przed możliwością wybuchu oraz wykonać przedwiert o długości co najmniej 4m.

3. Przed strzelaniem zabezpieczyć urządzenia energomaszynowe.

4. Górnik strzałowy osobiście rozprowadza i odwołuje posterunki obstawy.

5. Po każdym strzelaniu przeprowadzić kontrolę miejsca wykonania robót strzałowych na okoliczność ewentualnych niewypałów.

6. Usuwanie niewypałów wyłącznie w obecności osoby dozoru z wpisem do dziennika strzałowego.

7. Fajki skontrolować pod kątem pozostania w nich środków strzałowych i je oznaczyć.

8. Strzelać można do 0, 5% zawartości metanu.

9. Ewentualne przystrzałki w razie konieczności wykonywać na zasadach ujętych w niniejszej metryce strzałowej.

10. Roboty strzałowe wolno wykonywać pod stałym i bezpośrednim nadzorem osoby dozoru ruchu, zgodnie z zarządzeniem KRZG Nr 2/2007.

11. O wszelkich istotnych zmianach natychmiast powiadomić dział strzałowy w celu opracowania metryki strzałowej.

Metrykę sporządził: Metrykę zatwierdził:

data ……………… data…………………

Rys. 22. Metryka strzałowa – pierwsza i druga strona

KWK „Joanna”

METRYKA STRZAŁOWA

A. Miejsce wykonywania roboty strzałowej

1 . Miejsce i rodzaj przodka Chodnik podścianowy 14z Nr przodka 124

2. Oddział: G – 17 poziom: 410 pokład - 505

3. Cel roboty strzałowej - wykonanie chodnika podścianowego 14z

B. Określenie warunków bezpieczeństwa

4. Kategoria zagrożenia metanowego - IV

5. Klasa zagrożenia pyłowego: - B

6. Inne występujące zagrożenia: - I stopień zagrożenia wodnego

- II stopień zagrożenia tąpaniami

C. Rodzaj stosowanych środków strzałowych

7. Materiał wybuchowy - METANIT SPECJALNY

8. Środki inicjujące - ZE metanowe /GZEM-O.2A,ms./

9. Środki zapalające - nie stosowane

10. Rodzaj i sposób wykonywania przybitki - przybitka całkowita z gliny wykonana ręcznie

11. Sposób łączenia otworów strzałowych - szeregowe

12. Sposób inicjowania i odpalania ładunków MW - inicjowanie przednie, odpalanie lokalne

13. Stosowany sprzęt strzałowy —linie strzałowe PSY + SY, zapalarka ZK – 100, nakładka czerwona, nabijak, OSI lub OSI-M, wskaźnik WRZOS

D. Maksymalny ładunek MW - 250 g

E . Maksymalna ilość MW w jednej serii - 1250 g

F . Maksymalna ilość otworów strzałowych jednocześnie odpalana - 5

Numer serii	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	Razem GZEM – 0,2 A, ms
Ilość sztuk	4	6	3	8	5	8	3	/	/	/	Razem 37

D. Schemat rozmieszczenia otworów strzałowych (w trzech rzutach) z zaznaczeniem kolejności zwłoki ZE w poszczególnych otworach.

Dodatkowe rygory i warunki:

1. Roboty strzałowe wolno wykonywać do 1.5% CH₄, a kontrola metanu na każdej zmianie zgodnie z obowiązującymi przepisami.

2. Roboty strzałowe należy wykonywać pod nadzorem osoby dozoru ruchu górniczego.

3. Usuwanie niewypałów należy wykonywać pod nadzorem osoby dozoru ruchu górniczego.

4. Górnik strzałowy osobiście rozprowadza i odwołuje posterunki obstawy wg szkicu wykonanego w dzienniku strzałowym.

5. Stanowisko odpalania w bezpiecznym miejscu tj. we wnęce, schronie strzałowym lub 10 metrów za załamaniem, jednak me bliżej niż 50 metrów od załadowanych otworów strzałowych, oznakowane tablicą.

6. Posterunki obstawy oraz miejsca wyczekiwania załogi w miejscu bezpiecznym nie bliżej jak 50 m zgodnie ze szkicem obstaw i instrukcją zabezpieczenia załogi przed szkodliwym działaniem gazów postrzałowych.

7. Przed przystąpieniem do ładowania MW osoby nie zatrudnione przy ich ładowaniu należy wycofać do miejsc bezpiecznych i zabezpieczyć dojścia obstawą tymczasową.

8. Przed przystąpieniem do ładowania zabezpieczyć lub usunąć z przodka narzędzia, sprzęt, kable i urządzenia mechaniczne oraz wyłączyć je spod napięcia na czas wykonywania robót strzałowych.

9. Skontrolować stan zapór pyłowych oraz stref zabezpieczających i wykonać 10 metrową strefę zmywania.

10. Dokonać pomiaru oporności obwodu strzałowego ze stanowiska odpalania.

11. Każdą gotowość do strzelania osoba nadzorująca roboty strzałowe zgłasza telefonicznie do dyspozytora ruchu do stacji tąpań.

12. Czas wyczekiwania po odstrzale minimum 15 minut.

13. Wszelkie zmiany warunków górniczo — geologicznych zgłaszać do działu strzałowy celem opracowania nowej metryki strzałowej.

14. Zwłoka między strzałowa w sąsiednich otworach w skale jednorodnej nie więcej niż 60 ms i 90 ms w skale niejednorodnej.

15. Pozostałe rygory i warunki nie ujęte w metryce strzałowej należy przestrzegać zgodnie z obowiązującymi przepisami, instrukcjami, techniką strzałową i projektem technicznym.

Metrykę sporządził: Metrykę zatwierdził

dnia ………… dnia ………………

Rys. 23. Metryka strzałowa – pierwsza i druga strona

VII. Przepisy prawne

Uwaga: Przepisy prawne należy traktować, jako materiał pomocniczy. Nie musimy ich znać na pamięć, ale musimy umieć się nimi posługiwać.

1. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca 2002 r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.

(Dz. U. z dnia 2 września 2002 r.)

Stan prawny na sierpień 2006

Rozdział 6 - Wykonywanie robót strzałowych

§ 113. Kierownik służby strzałowej wyznaczony przez kierownika ruchu zakładu górniczego sprawuje nadzór nad stosowaniem środków strzałowych, sprzętu strzałowego oraz wykonywaniem robót strzałowych.

§ 114. 1. Środki strzałowe odpala się w uprzednio wykonanych otworach strzałowych, jeżeli w dopuszczeniu do ich stosowania nie postanowiono inaczej.

2. Wykonywanie robót strzałowych wolno przyłożonymi ładunkami materiałów wybuchowych jest dopuszczalne dla rozsadzania luźnych brył i zestrzeliwania odspojeń tylko za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego; kierownik ruchu zakładu górniczego ustala warunki bezpiecznego wykonywania robót strzałowych.

§ 115. 1. Średnicę otworu strzałowego dobiera się w sposób umożliwiający umieszczenie w nim środków strzałowych bez stosowania nacisku.

2. Środki strzałowe wprowadza się do otworu strzałowego po uprzednim wyczyszczeniu go ze zwiercin.

3. Do wprowadzania środków strzałowych do otworu strzałowego i wypełniania go przybitką stosuje się sprzęt strzałowy niepowodujący powstawania ładunków elektrostatycznych.

§ 116. 1. Otwory strzałowe rozmieszcza się zgodnie z metryką strzałową.

2. Odległość między otworami strzałowymi nie powinna być mniejsza niż 40 cm.

3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do robót strzałowych, przy których wykonywaniu dopuszczalne jest użycie materiałów wybuchowych skalnych.

§ 117. Roboty strzałowe wykonuje się w obecności osoby dozoru górniczego:

1) gdy zawartość metanu przekracza 0,5%:

a) w górnych wnękach ścianowych,

b) w wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10°,

c) przy wywoływaniu zawału stropu za pomocą materiałów wybuchowych metanowych i metanowych specjalnych,

2) gdy zawartość metanu przekroczy 1% w wyrobiskach,

3) przy wywoływaniu zawału stropu materiałami wybuchowymi węglowymi i skalnymi,

4) w strefach zaburzeń geologicznych w wyrobiskach eksploatacyjnych,

5) przy rozsadzaniu luźnych brył materiałem wybuchowym odpalanym w otworach strzałowych,

6) przy użyciu ładunków wolno przyłożonych,

7) przy użyciu lontów detonujących, z wyjątkiem lontów używanych poza otworami strzałowymi w systemie nieelektrycznego odpalania,

8) przy usuwaniu niewypałów,

9) przed maszynami urabiającymi,

10) w skałach o temperaturze wyższej niż 50°C lub niższej niż 0°C.

§ 118. 1. W miejscu wykonywania robót strzałowych powinna znajdować się odpowiednia ilość materiału używanego do przybitki.

2. Do wykonywania przybitki otworów strzałowych mogą być używane tylko materiały niepalne i nietoksyczne.

§ 119. Przy wykonywaniu przybitki powinny być spełnione następujące warunki:

1) przybitka powinna wypełniać szczelnie odcinek otworu strzałowego od materiału wybuchowego do wylotu otworu,

2) długość przybitki nie może być mniejsza niż 30 cm,

3) w otworach strzałowych o głębokości do 1,5 m długość przybitki wynosi:

a) nie mniej niż połowę długości otworu strzałowego, przy stosowaniu środków strzałowych metanowych i węglowych,

b) nie mniej niż 1/3 długości otworu strzałowego, przy stosowaniu środków strzałowych metanowych specjalnych,

4) w otworach o głębokości powyżej 1,5 m długość przybitki wynosi:

a) nie mniej niż 1/3 długości otworu strzałowego, przy stosowaniu środków strzałowych węglowych, metanowych i metanowych specjalnych,

b) nie mniej niż 30 cm, przy stosowaniu środków strzałowych skalnych.

§ 120. 1. Wprowadzając pneumatycznie przybitkę piaskową do otworów strzałowych, ładunki materiału wybuchowego inicjuje się w tych otworach zapalnikami nieelektrycznymi lub zapalnikami elektrycznymi klasy co najmniej 0,45 A.

2. Woda jako materiał przybitkowy może być wprowadzana do otworów strzałowych przez wypełnienie otworu wodą lub w pojemnikach.

3. Przybitkę przez wypełnienie otworów wodą można stosować w otworach skierowanych w dół załadowanych wodoodpornymi środkami strzałowymi.

4. W głębionych szybach przybitkę wodną można stosować przez ich zalanie wodą na wysokość co najmniej 10 cm od dna szybu, lecz nie więcej niż 40 cm poniżej dolnego pierścienia anten strzałowych.

5. Przy stosowaniu przybitki wodnej w pojemnikach przywylotowy odcinek otworu strzałowego na długości 30 cm wypełnia się gliną.

6. Przybitki wodnej nie stosuje się przy strzelaniu zruszającym, wstrząsowym i zruszająco-odprężającym w caliźnie pokładów tąpiących oraz przy strzelaniu wymuszającym zawał skał stropowych w wyrobiskach eksploatacyjnych.

§ 121. Materiałem wybuchowym skalnym można załadować tylko otwory strzałowe wykonane w skałach płonnych lub w złożu niepalnym.

§ 122. W zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny strzelanie dla wywołania zawału skał stropowych przy użyciu materiałów wybuchowych węglowych lub skalnych wymaga spełnienia następujących warunków:

1) usunięcia w promieniu 5 m od otworów strzałowych pyłu węglowego,

2) stosowania opylania pyłem kamiennym w promieniu 5 m od otworów strzałowych, jeżeli pył węglowy nie został zmyty wodą lub zabezpieczony przez wilgoć naturalną,

3) kontroli stanu zabezpieczenia przed wybuchem pyłu węglowego w wyrobisku oraz w chodnikach przyległych do tego wyrobiska, przeprowadzonej przez osobę dozoru służby pyłowej przed rozpoczęciem robót strzałowych oraz co najmniej co trzy dni w przypadku bieżącego wykonywania robót strzałowych.

§ 123. Przy głębieniu szybów (szybików), w przypadku przechodzenia przez warstwy węgla o grubości powyżej 10 cm, stosowanie środków strzałowych skalnych jest niedopuszczalne.

§ 124. W szybach (szybikach) głębionych metodą mrożeniową na odcinkach mrożonych może być używany wyłącznie materiał wybuchowy trudno zamarzalny.

§ 125. Przy głębieniu szybu (szybiku) odpalanie ładunków materiału wybuchowego może odbywać się tylko z powierzchni lub z poziomu pośredniego mającego połączenia z innym szybem.

§ 126. Naboje udarowe przy głębieniu szybu (szybika) sporządza się w miejscu wyznaczonym przez kierownika służby strzałowej.

§ 127. Przy wykonywaniu robót strzałowych w szybie (szybiku) stosuje się:

1) inicjowanie od dna otworu, przy stosowaniu materiałów wybuchowych skalnych,

2) zapalniki zwłoczne milisekundowe o kolejnych stopniach zwłoki w poszczególnych kręgach otworów, przy czym w każdym z kręgów mogą być stosowane tylko zapalniki o tym samym stopniu zwłoki,

3) niskooporowy układ połączeń zapalników elektrycznych,

4) odrębne przewody (kable) strzałowe szybowe do odpalania ładunków materiału wybuchowego, które nie mogą być używane do innych celów.

§ 128. 1. Przed rozpoczęciem robót strzałowych wykonuje się pomiary prądów błądzących, jeżeli stosowane są zapalniki elektryczne w głębionym szybie (szybiku).

2. Przed przystąpieniem do przyłączenia zapalników elektrycznych do linii strzałowej wszystkie kable i przewody elektroenergetyczne znajdujące się w szybie (szybiku) wyłącza się spod napięcia.

§ 129. Przy wykonywaniu nadsięwłomów ładunki materiału wybuchowego można odpalić tylko wtedy, gdy na pomoście roboczym znajduje się urobek.

§ 130. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi, cynku i ołowiu przepisy § 131—134 stosuje się do otworów o długości ponad 10 m, a w pozostałych zakładach górniczych do otworów o długości ponad 6 m.

§ 131. 1. Inicjowanie ładunków materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych odbywa się przy użyciu lontu detonującego.

2. Konstrukcję ładunku materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych określa dokumentacja strzałowa.

§ 132. 1. Ładunki wielokolumnowe materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych inicjuje się podwójną linią lontu detonującego albo pojedynczą linią lontu detonującego, o masie rdzenia co najmniej 20 gramów pentrytu w jednym metrze lontu.

2. W zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny można inicjować pojedynczą linią lontu detonującego jednokolumnowe ładunki materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych o średnicy do 45 mm.

3. W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne można inicjować ładunki materiału wybuchowego ciągłe i rozczłonkowane w długich otworach strzałowych pojedynczą linią lontu detonującego, o masie rdzenia co najmniej 20 gramów pentrytu w jednym metrze lontu.

§ 133. 1. Do inicjowania lontu detonującego w długich otworach strzałowych używa się co najmniej dwóch zapalników natychmiastowych lub milisekundowych jednego stopnia opóźnienia, przy czym zapalniki te łączy się szeregowo lub równolegle w obwód strzałowy.

2. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi, cynku i ołowiu lont detonujący w długich otworach strzałowych może być inicjowany przy użyciu co najmniej dwóch zapalników natychmiastowych lub zwłocznych o tym samym stopniu opóźnienia.

§ 134. 1. Do odpalania ładunków materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych, w przypadku zastosowania zapalników elektrycznych stosuje się wyłącznie takie zapalniki, których oporność mieści się w granicach dopuszczalnych dla zapalników danej klasy oraz tego samego rodzaju i długości przewodów zapalnikowych.

2. W przypadku gdy do inicjowania w długich otworach strzałowych zastosowano zapalniki elektryczne, przed odpaleniem ładunków materiału wybuchowego mierzy się oporność obwodu strzałowego przyrządem kontrolno-pomiarowym.

§ 135. Lont detonujący stosuje się przy strzelaniu:

1) ładunkami rozdzielonymi, niezależnie od długości kolumny i otworów strzałowych,

2) urabiającym wzdłużnym (bocznym), otworami przelotowymi i ślepymi, gdy ich głębokość przekracza 3 m,

3) zruszającym caliznę przed maszynami urabiającymi, gdy długość kolumny ładunku przekracza 1,5 m,

4) wstrząsowym w caliźnie węglowej pokładów zagrożonych tąpaniami lub torpedującym w otaczających je skałach, a także przy strzelaniu zruszająco-odgazowującym w pokładach zagrożonych wyrzutami gazów i skał,

5) wymuszającym zawał stropu wyrobisk eksploatacyjnych, niezależnie od rodzaju stosowanego materiału wybuchowego, gdy długość kolumny ładunku jest większa niż 1,5 m, bez względu na długość otworu.

§ 136. 1. Odpalanie lontu detonującego na zewnątrz otworów strzałowych jest niedozwolone.

2. W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne, w polach niemetanowych, dopuszcza się odpalanie lontu detonującego na zewnątrz otworów strzałowych, na warunkach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

3. Lont detonujący może być stosowany wyłącznie w miejscach wyznaczonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

4. Osoby wykonujące roboty strzałowe oraz osoby dozoru ruchu nadzorujące roboty strzałowe wykonywane przy użyciu lontu detonującego powinny być przeszkolone w zakresie warunków używania lontu detonującego przy wykonywaniu tych robót.

§ 137. W składzie materiałów wybuchowych znajdują się wykazy:

1) osób uprawnionych do wykonywania robót strzałowych z zastosowaniem lontów detonujących,

2) miejsc, w których dopuszczalne jest wykonywanie robót strzałowych z zastosowaniem lontów detonujących.

§ 138. Wykonywanie robót strzałowych zruszających caliznę przed maszynami urabiającymi wymaga spełnienia następujących warunków:

1) przy odpalaniu ładunków materiału wybuchowego przy użyciu zapalników elektrycznych:

a) zapalniki elektryczne odpalane w jednej serii powinny mieć jednakowe dopuszczalne wartości oporności,

b) oporność obwodu strzałowego powinna być sprawdzona dopuszczonym do tego celu przyrządem kontrolno-pomiarowym,

2) po odpaleniu każdej serii otworów strzałowych osoba wykonująca roboty strzałowe i osoba dozoru ruchu powinny sprawdzić, czy nastąpiło całkowite odpalenie wszystkich ładunków.

§ 139. Wykonywanie robót strzałowych w polach metanowych:

1) zaliczonych do III i IV kategorii zagrożenia metanowego,

2) w wyrobiskach korytarzowych prowadzonych po wzniosie większym niż 10°,

3) we wszystkich przypadkach użycia materiałów wybuchowych skalnych i węglowych

— dozwolone jest wyłącznie za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, który ustala warunki bezpiecznego ich wykonywania.

§ 140. Otwory strzałowe, przy wykonywaniu robót strzałowych w polach metanowych, rozmieszcza się w sposób uniemożliwiający powstanie wyrw w stropie.

§ 141. 1. W polach metanowych we wszystkich wyrobiskach, w których prowadzone są roboty strzałowe, wykonuje się pomiary zawartości metanu.

2. Pomiary zawartości metanu wykonywane są przez strzałowych, metaniarzy i osoby dozoru ruchu, zgodnie z wymaganiami określonymi w § 281—284.

§ 142. W razie stwierdzenia w wyrobisku zawartości metanu:

1) do 1% — roboty strzałowe wykonuje się przy użyciu materiałów wybuchowych metanowych,

2) do 1,5% — roboty strzałowe wykonuje się przy użyciu materiałów wybuchowych metanowych specjalnych.

§ 143. Wykonywanie robót strzałowych przy użyciu materiałów wybuchowych węglowych i skalnych w polach metanowych jest dopuszczalne przy zawartości metanu do 0,5% oraz przy zawartości metanu do 1,0% z zastosowaniem zapalarek z blokadą metanometryczną.

§ 144. 1. Roboty strzałowe wstrzymuje się w razie stwierdzenia:

1) zawartości metanu w przekroju wyrobiska w promieniu 10 m od otworów strzałowych lub w promieniu 5 m od stanowiska odpalania ładunków materiału wybuchowego przekraczającej wartość dopuszczalną,

2) przystropowych nagromadzeń metanu w strefie przyprzodkowej do 50 m.

2. Wstrzymanie robót strzałowych, o których mowa w ust. 1, zgłasza się:

1) osobie dozoru ruchu,

2) dyspozytorowi ruchu,

3) dyspozytorowi metanometrii w razie stosowania metanometrii automatycznej.

3. Wznowienie robót strzałowych może nastąpić po stwierdzeniu przez osobę dozoru ruchu, że zagrożenie zostało usunięte.

§ 145. W polach metanowych przy wykonywaniu robót strzałowych:

1) w górnych wnękach ścianowych,

2) wymuszających zawał w stropach ścian,

3) w wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10°,

4) przy zaburzeniach geologicznych w ścianach i ubierkach

— gdy zawartość metanu przekracza 0,5%, stosuje się zapalarki wyłącznie do tego celu dopuszczone i linię strzałową w jednym odcinku mającą dwa przewody we wspólnej izolacji, z wyjątkiem przewodów przodkowych o długości nie większej niż 10 m.

§ 146. Przy stosowaniu do robót strzałowych wykonywanych w polach metanowych zapalników elektrycznych metanowych milisekundowych stosuje się w sąsiednich otworach strzałowych zwłokę międzystrzałową, wynoszącą nie więcej niż:

1) 60 ms — w skale jednorodnej,

2) 90 ms — w skale niejednorodnej.

§ 147. Osoba wykonująca roboty strzałowe, w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, powinna:

1) zmywać wodą pył węglowy albo

2) zraszać wodą przed odpaleniem ładunku materiału wybuchowego, albo

3) opylać pyłem kamiennym

— przodek i strefę przyprzodkową.

§ 148. 1. Zmywanie wodą pyłu węglowego, w wyrobiskach korytarzowych drążonych w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, wykonuje się w przodku i w strefie przyprzodkowej o długości co najmniej 10 m:

1) przed rozpoczęciem pracy na zmianie,

2) w czasie pracy, gdy wystąpi osad pyłu węglowego,

3) przed rozpoczęciem wykonywania robót strzałowych.

2. W wyrobiskach korytarzowych zamiast zmywania pyłu węglowego wodą można stosować zraszanie wodą.

3. Zraszanie wodą stosuje się w strefie od 10 m do 60 m od przodka w celu pozbawienia pyłu lotności.

§ 149. W polach niemetanowych i w polach I lub II kategorii zagrożenia metanowego, przy robotach wykonywanych w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, zamiast zmywania lub zraszania wodą pyłu węglowego w drążonych wyrobiskach korytarzowych można stosować, za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, opylanie pyłem kamiennym przodka i strefy przyprzodkowej o długości co najmniej 4 m. Ilość pyłu zużytego do opylania na każdy otwór strzałowy wynosi:

1) 2 kg — w polach niemetanowych,

2) 3 kg — w polach metanowych,

3) 10 kg — przy pojedynczo odpalanych ładunkach materiału wybuchowego.

§ 150. W wyrobiskach wybierkowych, w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, stosuje się zmywanie wodą pyłu węglowego lub opylanie pyłem kamiennym przodka i strefy przyprzodkowej przed wykonywaniem robót strzałowych:

1) dla wymuszania zawału stropu w ścianach materiałami wybuchowymi węglowymi lub skalnymi,

2) w chodnikach podsadzkowych,

3) ładunkami wolno przyłożonymi,

4) przy rozsadzaniu luźnych brył.

§ 151. Przed wykonywaniem robót strzałowych w luźnych bryłach ładunkami wolno przyłożonymi, w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego usuwa się pył węglowy w promieniu 10 m od miejsca odpalania ładunków oraz zabezpiecza tę strefę przez zraszanie lub zmywanie wodą. Strefę tę zamiast wodą można zabezpieczyć przez opylenie pyłem kamiennym, przy czym na każdy ładunek materiału wybuchowego używa się co najmniej 10 kg pyłu kamiennego.

§ 152. Wykonując roboty strzałowe w luźnych bryłach w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego ładunkami materiału wybuchowego umieszczonego w otworach strzałowych, jak również w przybierkach stropu i spągu oraz w ściekach, zabezpiecza się pył węglowy przed możliwością wybuchu.

§ 153. W pokładach (złożach) zaliczonych do II lub III stopnia zagrożenia tąpaniami, wielkość zabioru i długość otworów strzałowych przy strzelaniu urabiającym ustala kierownik służby strzałowej, w porozumieniu z kierownikiem służby do spraw tąpań, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań.

§ 154. 1. Po każdym strzelaniu urabiającym, wykonywanym w strefie szczególnego zagrożenia tąpaniami, wejście pracowników do tej strefy oraz do przodka następuje nie wcześniej niż po upływie co najmniej 30 minut.

2. Po każdym strzelaniu wstrząsowym (odprężającym) wejście pracowników do przodka może nastąpić za zgodą osoby dozoru ruchu, nie wcześniej niż po upływie co najmniej 40 minut.

§ 155. Dokumentację strzelania wstrząsowego sporządza kierownik służby strzałowej, wraz z kierownikiem służby do spraw tąpań, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań.

§ 156. 1. Przed każdym strzelaniem wstrząsowym oraz przed każdym strzelaniem w strefie szczególnego zagrożenia tąpaniami, odbywającym się w miejscach zagrożonych wybuchem metanu lub pyłu węglowego, wyłącza się sieć elektryczną spod napięcia, z wyjątkiem sieci zasilającej urządzenia wentylacyjne.

2. Ponowne załączenie sieci elektrycznej następuje po zakończeniu okresu wyczekiwania po strzelaniu i uprzednim skontrolowaniu miejsca wykonywania robót strzałowych.

§ 157. Lokalizację miejsc odpalania strzelania urabiającego i wstrząsowego w pokładach (złożach) zagrożonych tąpaniami ustala kierownik działu (służby) do spraw tąpań wspólnie z kierownikiem służby strzałowej.

§ 158. 1. W zakładach górniczych, w wyrobiskach zagrożonych wyrzutami gazów i skał, po wycofaniu ludzi ze strefy zagrożenia skutkami wyrzutu, roboty strzałowe wykonuje się metodą centralnego strzelania, w sposób ustalony przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. W zakładach górniczych, o których mowa w ust. 1, w wyrobiskach w pokładach zaliczonych do I kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał, dopuszcza się lokalne wykonywanie robót strzałowych, na warunkach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego:

1) przy przebudowie wyrobisk korytarzowych, robotach przybierkowych i wykonywaniu ścieków,

2) w ścianach przy urabianiu, jeżeli prognoza bieżąca na podstawie pomiarów w otworach o długości 6 m nie wykazuje strefy bezpośredniego zagrożenia,

3) w ścianach przy strzelaniu w stropie dla wymuszania zawału,

4) przy rozsadzaniu luźnych brył.

3. Przepis ust. 1 nie dotyczy przypadków, o których mowa w § 159.

§ 159. 1. W zakładach górniczych, w razie stwierdzenia zagrożenia wyrzutem metanu i skał, na okres wykonywania robót strzałowych wyznacza się strefę zagrożenia, która powinna obejmować:

1) wyrobisko korytarzowe przewietrzane z zastosowaniem wentylacji odrębnej,

2) wyrobisko ścianowe od stanowiska odpalania ładunków materiału wybuchowego do chodnika wentylacyjnego oraz chodnik wentylacyjny do najbliższego skrzyżowania z innym niezależnym prądem powietrza.

2. Ze stref zagrożenia, przed odpalaniem ładunków materiału wybuchowego:

1) wycofuje się ludzi do miejsc ustalonych w metryce (dokumentacji) strzałowej,

2) wyłącza się urządzenia elektryczne spod napięcia, z wyjątkiem urządzeń iskrobezpiecznych.

§ 160. 1. W zakładach górniczych wydobywających sól w złożu (w wyrobiskach) zaliczonym do III kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał, odpalanie ładunków materiałów wybuchowych odbywa się ze stacji centralnego strzelania, zlokalizowanej na powierzchni, przy czym załoga przebywa w wyznaczonych strefach na podszybiu.

2. Czynności związane z centralnym strzelaniem odbywają się pod nadzorem osoby wyższego dozoru ruchu.

3. Dopuszcza się lokalne wykonywanie robót strzałowych, na warunkach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego, przy:

1) likwidacji zatorów w urządzeniach zsypowych,

2) rozstrzeliwaniu rdzeni wiertniczych,

3) rozstrzeliwaniu luźnych brył.

§ 161. Wykonywanie robót strzałowych jest niedopuszczalne w miejscach, w których temperatura skał:

1) jest wyższa niż 100°C,

2) lub otoczenia jest niższa niż –35°C.

§ 162. Wykonując roboty strzałowe w:

1) skałach, w których temperatura jest wyższa niż 50°C, stosuje się środki strzałowe termoodporne,

2) miejscach, w których temperatura skał lub otoczenia jest niższa niż 0°C, stosuje się środki strzałowe mrozoodporne.

§ 163. 1. Kierownik ruchu zakładu górniczego zatwierdza instrukcję likwidowania niewypałów.

2. Niewypał likwiduje się przez wydobycie nabojów materiału wybuchowego z otworu strzałowego, z wyjątkiem materiałów wybuchowych nitroglicerynowych.

3. Niedopuszczalne jest posługiwanie się metalowymi narzędziami podczas wydobywania nabojów materiału wybuchowego.

§ 164. 1. Niewypał, którego nie można zlikwidować przez wydobycie z otworu strzałowego naboi, usuwa się, przestrzegając następujących warunków:

1) przewody zapalnika elektrycznego zwiera się i izoluje,

2) stwierdzenie kierunku otworu strzałowego następuje przez usunięcie przybitki na długości najwyżej 20 cm od wylotu otworu,

3) równoległy otwór strzałowy (lub dwa otwory) o długości większej niż długość otworu z niewypałem wierci się w odległości 50 cm od otworu z niewypałem.

1a. W zakładach górniczych wydobywających kopalinę niepalną w polach niemetanowych, w których podczas strzelań urabiających można odstąpić od zamknięcia przybitką załadowanego środkami strzałowymi otworu strzałowego, dopuszcza się usuwanie niewypału poprzez umieszczenie w takim otworze ładunku udarowego i jego odpalenie, gdy otwór, w którym stwierdzono niewypał, nie był zamknięty przybitką.

2. Po odpaleniu ładunków kontroluje się odstrzelony urobek w celu znalezienia środków strzałowych pochodzących z niewypału.

§ 165. Niewypał znajdujący się w otworze strzałowym, gdy do zainicjowania materiału wybuchowego stosowano zapalnik i lont detonujący, likwiduje się przez wymianę zapalnika przymocowanego do lontu detonującego i ponowne odpalenie ładunku.

§ 166. W dzienniku strzałowym wpisuje się informację o sposobie likwidowania niewypału, a znalezione środki strzałowe oddaje się do składu materiałów wybuchowych.

§ 167. Wiercenie otworów strzałowych w pozostałych w caliźnie resztkach odpalonych otworów (fajkach) jest niedopuszczalne. Otwory takie oznakowuje się.

2. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 1 kwietnia 2003 r.

w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych

(Dz. U. z dnia 29 kwietnia 2003 r.)

Rozdział 1

Przepisy ogólne

§ 1. Rozporządzenie określa szczegółowe zasady przechowywania i używania środków strzałowych oraz sprzętu strzałowego w zakładach górniczych.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1)  "przedmiotach wypełnionych materiałem wybuchowym" - należy przez to rozumieć środki inicjujące oraz środki zapalające;

2)  "środkach inicjujących" - należy przez to rozumieć spłonki, zapalniki, lonty detonujące, opóźniacze detonujące oraz inne środki służące do zainicjowania materiału wybuchowego;

3)  "środkach zapalających" - należy przez to rozumieć lonty prochowe, zapalacze lontowe, zapalniki elektryczne nieostre i inne środki służące pośrednio do zainicjowania materiału wybuchowego;

4)  "sprzęcie strzałowym" - należy przez to rozumieć przyrządy, przybory oraz urządzenia służące do bezpiecznego: przewożenia, przenoszenia i przechowywania środków strzałowych, sporządzania, wprowadzania materiałów wybuchowych, wprowadzania ładunków materiału wybuchowego, konstruowania i sprawdzania obwodów strzałowych, a także urządzenia służące do odpalania ładunków materiałów wybuchowych;

5)  "ładunku materiału wybuchowego" - należy przez to rozumieć materiał wybuchowy uzbrojony środkiem inicjującym lub zapalającym;

6)  "rzeczoznawcy" - należy przez to rozumieć rzeczoznawcę do spraw ruchu zakładu górniczego;

7)  "osobie dozoru ruchu górniczego" - należy przez to rozumieć osobę dozoru ruchu o specjalnościach górniczych: techniczna eksploatacja złóż lub technika strzałowa;

8)  "ustawie o materiałach wybuchowych" - należy przez to rozumieć ustawę z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. Nr 117, poz. 1007 i Nr 238, poz. 2019).

§ 3. Przedsiębiorca może przechowywać i używać tylko te środki strzałowe i sprzęt strzałowy, które zostały dopuszczone do stosowania w zakładzie górniczym.

§ 4. 1. W zakładzie górniczym znajduje się wykaz używanych środków strzałowych i sprzętu strzałowego, na używanie których wydał pozwolenie lub zezwolenie właściwy organ nadzoru górniczego.

2. Wykaz zawiera warunki używania środków i sprzętu strzałowego.

§ 5. 1. Czynności związane z odbiorem, przechowywaniem, przewożeniem, przenoszeniem i używaniem środków strzałowych w zakładzie górniczym wykonują i dozorują osoby upoważnione przez kierownika ruchu zakładu górniczego, posiadające odpowiednie kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.

2. Osoba dozoru ruchu górniczego może wyznaczyć do pomocy przy przenoszeniu materiału wybuchowego pracowników przeszkolonych w zakresie postępowania z materiałami wybuchowymi.

3. Odbiorca środków strzałowych, któremu wyznaczono do pomocy przy przenoszeniu materiału wybuchowego pracowników, o których mowa w ust. 2, sprawuje nadzór nad tymi pracownikami.

§ 6. W miejscach, w których znajdują się środki strzałowe, w ich otoczeniu oraz podczas wykonywania czynności związanych bezpośrednio ze środkami strzałowymi niedozwolone jest używanie ognia, palenie tytoniu ani stosowanie materiałów i urządzeń mogących być źródłem iskrzenia, zdolnego do zainicjowania środków strzałowych.

§ 7. Środki strzałowe i zapalarki zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający dostęp do nich osobom nieupoważnionym.

§ 8. Każda osoba zatrudniona w ruchu zakładu górniczego powinna być zapoznana z wyglądem środków strzałowych, a także poinformowana o:

1)  niebezpieczeństwie, które może wystąpić przy niewłaściwym obchodzeniu się ze środkami strzałowymi;

2)  sposobach zachowania się przy wykonywaniu robót strzałowych;

3)  znaczeniu sygnałów i znaków ostrzegawczych stosowanych w zakładzie górniczym, w związku z wykonywaniem robót strzałowych.

§ 9. 1. Osoby zatrudnione w ruchu zakładu górniczego powinny:

1)  zachować szczególną ostrożność przy wykonywaniu czynności związanych z środkami strzałowymi;

2)  bez zbędnej zwłoki informować najbliższą osobę dozoru ruchu o każdym stwierdzonym przypadku braku środków strzałowych i zapalarek, w szczególności będącym następstwem kradzieży lub zgubienia, o przypadkach znalezienia oraz pozostawienia bez dozoru środków strzałowych, a także o innych faktach i okolicznościach, które mogą spowodować niebezpieczeństwo wybuchu środków strzałowych.

2. Osoba dozoru ruchu, która otrzymała informację o przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2, przekazuje ją niezwłocznie kierownikowi ruchu zakładu górniczego; kierownik ruchu zakładu górniczego o zaistniałych przypadkach zawiadamia właściwy organ nadzoru górniczego i najbliższą jednostkę Policji.

3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się w przypadku znalezienia środków strzałowych w urobku, w ciągu technologicznym.

§ 10. Kierownik ruchu zakładu górniczego, dla każdego miejsca wykonywania robót strzałowych, ustala bezpieczny sposób:

1)  przewożenia i przenoszenia środków strzałowych;

2)  przechowywania i zabezpieczania środków strzałowych w pobliżu miejsca wykonywania robót strzałowych;

3)  wykonywania prac przygotowawczych, poprzedzających wykonywanie właściwych robót strzałowych;

4)  ochrony ludzi i mienia przed skutkami robót strzałowych;

5)  utrzymania ciągłości ruchu zakładu górniczego podczas wykonywania robót strzałowych.

Rozdział 2

Przechowywanie środków strzałowych i sprzętu strzałowego

§ 11. 1. Z zastrzeżeniem § 22, środki strzałowe przechowuje się w zakładzie górniczym, w przeznaczonych do tego celu, odpowiednio przystosowanych i zlokalizowanych składach materiałów wybuchowych, zapewniających bezpieczeństwo ludzi i ochronę mienia przed skutkami wybuchu środków strzałowych, a w szczególności:

1)  bezpieczeństwo pracowników zatrudnionych przy wszelkich czynnościach wykonywanych w składach materiałów wybuchowych oraz bezpieczeństwo ludzi zamieszkałych lub przebywających w pobliżu składów materiałów wybuchowych;

2)  ochronę obiektów i urządzeń zakładu górniczego oraz obiektów i urządzeń położonych w jego sąsiedztwie;

3)  zabezpieczenie przed wejściem osób nieupoważnionych.

2. Przy ocenie bezpieczeństwa i ochrony, o których mowa w ust. 1, uwzględnia się możliwe skutki wybuchu w składzie materiałów wybuchowych.

3. Sprzęt strzałowy może być przechowywany w składzie materiałów wybuchowych, w odrębnych wyznaczonych do tego celu pomieszczeniach.

4. Środki strzałowe mogą być przechowywane także w wojskowych składach materiałów wybuchowych oraz składach innych przedsiębiorców. Środki te przechowuje się na odrębnych półkach, a ich ewidencję prowadzi się w odrębnej książce obrotu środkami strzałowymi.

§ 12. 1. Składy materiałów wybuchowych dzielą się:

1)  ze względu na okres użytkowania na:

a)    stałe, których okres użytkowania jest nieograniczony,

b)    tymczasowe, których okres użytkowania nie przekracza 5 lat,

c)    podręczne, służące do przechowywania środków strzałowych w okresie do 24 godzin i wydawania środków strzałowych w pobliżu miejsca wykonywania robót strzałowych;

2)  ze względu na lokalizację na:

a)    ruchome - urządzone na pojeździe przystosowanym do przewożenia, przechowywania i wydawania środków strzałowych oraz sprzętu strzałowego,

b)    podziemne - stanowiące zespół podziemnych komór składowych i innych wyrobisk połączonych z podziemnymi wyrobiskami górniczymi, oddzielonych od nich drzwiami lub kratami,

c)    naziemne - stanowiące zespół komór składowych i pomieszczeń składowych usytuowanych na powierzchni w obrębie ogrodzonego terenu,

d)    wgłębne - stanowiące zespół podziemnych komór składowych i innych wyrobisk odpowiednio ogrodzonych, niepołączonych z podziemnymi wyrobiskami górniczymi.

2. Szczegółowe zasady przechowywania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w składach materiałów wybuchowych określa załącznik nr 1 do rozporządzenia.

§ 13. 1. Dostarczone do zakładu górniczego oraz zużyte w zakładzie górniczym środki strzałowe ewidencjonuje się niezwłocznie w ewidencji przychodu i rozchodu środków strzałowych.

2. Dokumentami ewidencji przychodu i rozchodu środków strzałowych, zwanych dalej "dokumentami ewidencji", oprócz ewidencji wymaganej ustawą o materiałach wybuchowych, są:

1)  książka obrotu środkami strzałowymi składu materiałów wybuchowych, która:

a)    służy do prowadzenia ewidencji obrotu środkami strzałowymi,

b)    stanowi książkę zapasów, książkę wydawczą i książkę zwrotu środków strzałowych,

c)    zawiera kartę tytułową, karty dostaw środków strzałowych, ponumerowane cyframi rzymskimi, oraz karty obrotu tymi środkami, ponumerowane cyframi arabskimi,

d)    jest przesznurowana oraz zaopatrzona pieczęcią i podpisem kierownika ruchu zakładu górniczego,

e)    jest prowadzona przebitkowo;

2)  książka obrotu środkami strzałowymi zakładu górniczego, prowadzona:

a)    w celu i w sposób określony w pkt 1,

b)    w przypadku gdy w zakładzie górniczym znajduje się kilka składów materiałów wybuchowych albo zakład górniczy nie posiada składu materiałów wybuchowych;

3)  dziennik strzałowy, który służy do:

a)    zgłaszania zapotrzebowania na środki strzałowe przez upoważnioną osobę dozoru ruchu górniczego,

b)    rozliczania się z pobranych środków strzałowych przez osoby wykonujące roboty strzałowe;

4)  awizo wysyłkowe środków strzałowych, które stanowi dowód przychodu środków strzałowych:

a)    z wytwórni lub od dostawcy,

b)    ze składów materiałów wybuchowych innego zakładu górniczego,

c)    z innych składów materiałów wybuchowych;

5)  książka zużycia środków strzałowych według przodka, która:

a)    służy do kontroli zużycia środków strzałowych w poszczególnych przodkach podziemnego zakładu górniczego,

b)    jest prowadzona przez wydawcę materiałów wybuchowych;

6)  ewidencja zużycia saletrolu, która określi ilość składników użytych do jego sporządzenia, z podaniem ich producentów i zachowaniem dowodów ich dostaw.

3. Dokumenty ewidencji są dokumentami ścisłego zarachowania i powinny być wypełnione starannie, dokładnie, czytelnie i w sposób trwały.

4. W dokumentach ewidencji niedopuszczalne jest przerabianie cyfr oraz treści; w przypadku konieczności dokonania korekty niewłaściwą cyfrę lub treść przekreśla się tak, aby pozostała w dalszym ciągu czytelna, a obok lub wyżej wpisuje się właściwe dane; osoba dokonująca korekty potwierdza fakt jej dokonania własnoręcznym podpisem.

5. Dokumenty ewidencji chroni się przed kradzieżą, zgubieniem lub zniszczeniem; podczas wykonywania robót strzałowych dziennik strzałowy, o którym mowa w ust. 2 pkt 3, przechowuje się w futerale ochronnym.

6. Dokumenty ewidencji, w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia ich wypełnienia i ukończenia, przekazuje się do przechowania w zakładzie górniczym, zgodnie z przepisami o przechowywaniu dowodów ścisłego zarachowania.

7. W zakładzie górniczym znajdują się aktualne wykazy wszystkich dokumentów ewidencji przekazanych do przechowania, które powinny określać:

1)  nazwę i numer dokumentu;

2)  datę rozpoczęcia i ukończenia wpisów do dokumentu ewidencji;

3)  nazwisko i imię osoby, na którą dokument został wystawiony;

4)  datę przekazania dokumentu do przechowania w zakładzie górniczym;

5)  potwierdzenie odbioru dokumentów do przechowania w zakładzie górniczym.

8. Dokumenty ewidencji przechowuje się w składach materiałów wybuchowych; w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych brakiem odpowiedniego pomieszczenia w składzie materiałów wybuchowych, dokumenty ewidencji mogą być przechowywane poza składem materiałów wybuchowych na zasadach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

9. Dziennik strzałowy, o którym mowa w ust. 2 pkt 3, może otrzymać tylko osoba upoważniona do wykonywania robót strzałowych; osoba ta powinna posiadać przy sobie dziennik strzałowy od momentu pobrania środków strzałowych ze składu materiałów wybuchowych do momentu zwrotu dziennika strzałowego do składu materiałów wybuchowych po zakończonych robotach strzałowych; dziennik strzałowy pozostaje w dyspozycji tej osoby, na nazwisko i imię której został wystawiony, i nie może być przekazywany innym osobom.

10. Wzory dokumentów, na podstawie których ewidencjonowane są środki strzałowe, sposób wypełniania tych dokumentów oraz wskazanie osoby uprawnionej do ich wypełniania określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

§ 14. 1. Wstęp do składu materiałów wybuchowych może mieć tylko wydawca materiałów wybuchowych oraz, w uzasadnionych przypadkach, w jego obecności:

1)  kierownik ruchu zakładu górniczego i jego zastępca;

2)  kierownik służby strzałowej i jego zastępca;

3)  przedstawiciel organów nadzoru górniczego;

4)  przedstawiciel Policji;

5)  inne osoby, posiadające pisemne upoważnienie kierownika ruchu zakładu górniczego.

2. Osoby wykonujące roboty strzałowe i pobierające środki strzałowe na podstawie zapotrzebowania oraz osoby dozoru ruchu górniczego mają wstęp:

1)  na ogrodzony teren naziemnego lub wgłębnego składu materiałów wybuchowych oraz do przedsionka komory wydawczej tego składu;

2)  do podręcznych lub ruchomych składów materiałów wybuchowych;

3)  do przedsionka komory wydawczej podziemnego składu materiałów wybuchowych.

§ 15. 1. Środki strzałowe ze składu materiałów wybuchowych mogą być wydawane tylko osobom upoważnionym do wykonywania robót strzałowych lub osobom upoważnionym do odbioru tych środków.

2. Wydawca materiałów wybuchowych, przed wydaniem środków strzałowych, sprawdza tożsamość odbiorcy.

§ 16. Osoba upoważniona do odbioru środków strzałowych ze składu materiałów wybuchowych, przed pisemnym potwierdzeniem ich odbioru, powinna w obecności wydawcy materiałów wybuchowych sprawdzić zgodność otrzymanych środków strzałowych z zapotrzebowaniem na te środki, które otrzymał od osoby dozoru ruchu górniczego.

§ 17. 1. Osoba upoważniona do odbioru środków strzałowych nie powinna samowolnie przekazywać lub wypożyczać środków strzałowych innym osobom, nawet upoważnionym do wykonywania robót strzałowych.

2. W przypadkach uzasadnionych potrzebami ruchu zakładu górniczego, osoba dozoru ruchu górniczego może zezwolić na przekazanie środków strzałowych innej osobie wykonującej roboty strzałowe w tym samym zakładzie górniczym; osoba dozoru ruchu górniczego odnotowuje przekazanie środków strzałowych w dziennikach strzałowych przekazującego i przyjmującego.

§ 18. W składach materiałów wybuchowych znajdują się:

1)  wykaz osób upoważnionych do wykonywania robót strzałowych;

2)  wykaz osób dozoru ruchu górniczego upoważnionych przez kierownika ruchu zakładu górniczego do wystawiania zapotrzebowania na środki strzałowe oraz wzory podpisów tych osób;

3)  książka kontroli składu materiałów wybuchowych;

4)  książka ewidencji niewypałów i znalezionych środków strzałowych.

§ 19. W składach materiałów wybuchowych jest niedopuszczalne:

1)  rozcinanie lontów, uzbrajanie i rozbrajanie środków zapalających, przygotowywanie naboi udarowych, dokonywanie pomiarów oporności zapalników elektrycznych oraz wykonywanie wszelkich innych czynności związanych ze środkami strzałowymi, które grożą wybuchem;

2)  używanie wyrobów, w tym odzieży, bielizny i obuwia, gromadzących ładunki elektryczności statycznej, zdolnych do zainicjowania środków strzałowych.

§ 20. 1. Przechowywanie środków strzałowych w pobliżu miejsca wykonywania robót strzałowych jest dozwolone tylko w zamkniętych przodkowych skrzyniach strzałowych lub w podręcznych, lub ruchomych składach materiałów wybuchowych, z wyjątkiem przypadków określonych w § 22.

2. Osoby upoważnione do wykonywania robót strzałowych powinny stale posiadać przy sobie klucze do pomieszczeń, w których znajdują się środki strzałowe.

§ 21. 1. Przodkowe skrzynie strzałowe ustawia się w miejscach suchych, w sposób zabezpieczający je przed uszkodzeniem.

2. Miejsca ustawienia i sposób zabezpieczenia przodkowych skrzyń strzałowych ustalają osoby dozoru ruchu górniczego.

§ 22. 1. W odkrywkowym zakładzie górniczym środki strzałowe potrzebne do jednorazowego odstrzału mogą być przechowywane w innym odpowiednim miejscu, poza składem materiałów wybuchowych, przez okres nieprzekraczający 24 godzin.

2. Miejsce przechowywania, o którym mowa w ust. 1, powinno być:

1)  ogrodzone, w odległości co najmniej 10 m od złożonych środków strzałowych;

2)  chronione posterunkiem;

3)  oznaczone tablicami ostrzegawczymi;

4)  oświetlone w porze nocnej;

5)  usytuowane w odległości co najmniej 100 m od obiektów przemysłowych i 300 m od obiektów użyteczności publicznej, budynków mieszkalnych i składów materiałów łatwo palnych.

3. Lokalizacja miejsca przechowywania środków strzałowych powinna odpowiadać warunkom, o których mowa w § 11.

4. Za przechowywanie środków strzałowych poza składem materiałów wybuchowych w warunkach, o których mowa w ust. 1, nie uznaje się składowania środków strzałowych obok miejsca odstrzału bezpośrednio przed załadowaniem ich do otworów strzałowych.

5. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio przy wykonywaniu robót geologicznych oraz przy wykonywaniu robót w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi.

§ 23. Przechowywanie w tym samym pomieszczeniu lub tej samej komorze środków strzałowych wraz ze sprzętem strzałowym lub innymi przedmiotami i narzędziami jest niedopuszczalne.

§ 24. Naziemne i wgłębne składy materiałów wybuchowych chroni się w sposób uzgodniony z właściwymi organami Policji na podstawie odrębnych przepisów.

Rozdział 3

Przewożenie i przenoszenie środków strzałowych i sprzętu strzałowego

§ 25. W zakładzie górniczym środki strzałowe przewozi się i przenosi w oryginalnych opakowaniach fabrycznych lub w przeznaczonych do tego celu i odpowiednio przystosowanych naczyniach, stosując środki transportu gwarantujące bezpieczeństwo ludzi i ochronę mienia oraz ciągłość ruchu zakładu górniczego, a w szczególności bezpieczeństwo osób:

1)  zatrudnionych bezpośrednio podczas przewożenia i przenoszenia środków strzałowych;

2)  przebywających na trasie przewożenia lub przenoszenia środków strzałowych.

§ 26. 1. W zakładzie górniczym środki strzałowe przewozi się:

1)  specjalnymi wozami lub pojazdami kopalnianymi - szynowymi lub oponowymi, a także ruchomymi składami materiałów wybuchowych dopuszczonymi do stosowania w zakładach górniczych;

2)  pojazdami samochodowymi, zgodnie z wymaganiami określonymi w odrębnych przepisach.

2. Sprzęt strzałowy można przewozić pojazdami, o których mowa w ust. 1, na warunkach określonych w decyzji dopuszczającej lub w dokumentacjach technicznych tych pojazdów.

§ 27. Podczas przewożenia i przenoszenia środki strzałowe zabezpiecza się przed zetknięciem z otwartym płomieniem, iskrami, urządzeniami, przewodami elektrycznymi oraz przed temperaturą przekraczającą 50°C, a także tarciem, uderzeniem, zawilgoceniem oraz możliwością przejęcia tych środków przez osoby nieupoważnione.

§ 28. 1. Niedozwolone jest przewożenie:

1)  luzem paczek naboi i środków inicjujących oraz ładunków materiałów wybuchowych;

2)  materiałów wybuchowych razem ze środkami inicjującymi.

2. Przepisu ust. 1 pkt 2 nie stosuje się do przewożenia środków strzałowych w składach ruchomych, pojazdach samochodowych, o których mowa w § 26 ust.1 pkt 2, oraz w pojazdach oponowych dopuszczonych do stosowania w podziemnych zakładach górniczych z przeznaczeniem do przewozu środków strzałowych.

§ 29. Podczas przewożenia środków strzałowych, w celu zachowania bezpieczeństwa, wstrzymuje się inny transport oraz wszelkie roboty na trasie ich przewożenia.

§ 30. Wozy kopalniane, którymi przewożone są środki strzałowe, zaopatruje się w napis "Uwaga - materiały wybuchowe".

§ 31. 1. Przewóz ręczny środków strzałowych w wyrobiskach pochyłych jest niedozwolony.

2. Podczas ręcznego przewozu środków strzałowych wozami w wyrobiskach poziomych zachowuje się odstęp między wozami wynoszący co najmniej 10 m.

3. Odstęp między osobami przenoszącymi środki strzałowe powinien wynosić co najmniej 5 m.

§ 32. Przewożenie środków strzałowych pociągami w podziemnych wyrobiskach górniczych odbywa się z zachowaniem następujących wymagań:

1)  wozy ze środkami strzałowymi umieszcza się co najmniej za dwoma pierwszymi pustymi wozami, licząc od lokomotywy, przy czym jeden z tych wozów powinien być wozem osobowym do konwojowania transportu;

2)  poza wozami, o których mowa w pkt 1, w skład pociągu nie mogą wchodzić inne wozy;

3)  wozy ze środkami strzałowymi umieszcza się w taki sposób, aby nie mogły na nie spadać iskry ze zbieraka prądu lokomotywy przewodowej;

4)  materiałów wybuchowych i środków inicjujących nie przewozi się w tym samym pociągu, z wyjątkiem przypadków określonych w pkt 7-9;

5)  prędkość jazdy pociągu nie może przekraczać prędkości ustalonej dla jazdy ludzi;

6)  w pociągu mogą znajdować się tylko maszynista, konwojent pociągu, wydawca materiałów wybuchowych lub osoba nadzorująca transport;

7)  puszki strzałowe z materiałami wybuchowymi oraz ładownice z zapalnikami elektrycznymi mogą być przewożone w pociągu przewożącym załogę tylko wtedy, jeżeli wóz, w którym znajdują się środki strzałowe, jest konwojowany i oddzielony od wozów zajętych przez załogę co najmniej dwoma pustymi wozami;

8)  osoby przenoszące środki strzałowe korzystające z pociągu powinny wsiadać do wyznaczonych dla nich wozów na końcu pociągu; wozy te oddziela się od reszty pociągu co najmniej dwoma pustymi wozami;

9)  w pociągu przewożącym wyłącznie górników strzałowych ze środkami strzałowymi, ładownice z zapalnikami elektrycznymi umieszcza się w osobnym wozie, oddzielonym od lokomotywy co najmniej dwoma pustymi wozami, a materiał wybuchowy w opakowaniach fabrycznych umieszcza się w wozach przeznaczonych do transportu materiałów wybuchowych znajdujących się na końcu pociągu.

§ 33. Osoby przenoszące środki strzałowe nie mogą zjeżdżać i wyjeżdżać szybami, szybikami i wyrobiskami pochyłymi w tej samej klatce lub wozie, w którym znajdują się inne osoby niż osoby dozoru ruchu górniczego.

§ 34. 1. Przewóz środków strzałowych klatkami wyciągu szybowego:

1)  odbywa się wyłącznie w wozach specjalnie do tego celu przystosowanych;

2)  nie może odbywać się w czasie przeznaczonym na jazdę ludzi;

3)  nie może przekraczać prędkości przewidzianej dla jazdy ludzi.

2. Podczas przewozu, o którym mowa w ust. 1, użycie drugiej klatki tego samego wyciągu szybowego lub innego piętra tej samej klatki do innych celów jest niedopuszczalne.

3. Jazda wydawcy materiałów wybuchowych oraz jazda osoby nadzorującej przewóz środków strzałowych klatką wyciągu szybowego, którą przewozi się środki strzałowe, odbywa się tylko na innym, pustym piętrze tej klatki.

4. Jazda innych osób niż osoby, o których mowa w ust. 3, w klatce wyciągu szybowego, którą przewozi się środki strzałowe, jest niedozwolona.

5. Osoby, o których mowa w ust. 3, powinny zawiadomić każdorazowo maszynistę maszyny wyciągowej oraz sygnalistów na nadszybiu i podszybiach o rozpoczęciu i zakończeniu przewozu środków strzałowych.

§ 35. 1. Przewóz środków strzałowych szybowym wyciągiem kubłowym odbywa się z prędkością przewidzianą dla jazdy ludzi i poza czasem przeznaczonym na tę jazdę.

2. Środki strzałowe przewozi się wyciągiem kubłowym bezpośrednio przed przystąpieniem do ładowania otworów strzałowych.

3. Podczas przewozu kubłem: środków inicjujących, naboi udarowych oraz materiałów wybuchowych w ilości powyżej 25 kg, w kuble może przebywać tylko osoba wykonująca roboty strzałowe.

4. Podczas przewozu kubłem materiałów wybuchowych w ilości do 25 kg, w kuble oprócz osoby, o której mowa w ust. 3, może przebywać tylko jedna osoba uprawniona do wykonywania robót strzałowych albo osoba dozoru ruchu górniczego.

5. Ładowanie środków strzałowych do kubła odbywa się wyłącznie wtedy, gdy kubeł spoczywa na zamkniętych klapach szybowych, a lina wyciągu jest napięta.

6. Wyładowanie środków strzałowych z kubła odbywa się wyłącznie po uprzednim odczepieniu liny wyciągowej od kubła.

7. Czynności związane z załadowaniem i wyładowaniem środków strzałowych powinny wykonywać wyłącznie osoby wykonujące roboty strzałowe; czynności te nadzorowane są przez osoby dozoru ruchu górniczego.

§ 36. Przewóz środków strzałowych w wyrobiskach pochyłych:

1)  jest dozwolony wyłącznie urządzeniami, które są dopuszczone do stosowania w zakładach górniczych do jazdy ludzi;

2)  powinien odbywać się poza jazdą ludzi, w obecności osób zatrudnionych podczas przewozu oraz pod nadzorem osób dozoru ruchu.

§ 37. 1. Przewóz środków strzałowych przenośnikami taśmowymi jest dozwolony wyłącznie przenośnikami dopuszczonymi do stosowania w zakładach górniczych do jazdy ludzi i pod nadzorem osoby dozoru ruchu górniczego.

2. Podczas przewozu środków strzałowych przenośnikami taśmowymi powinny być spełnione następujące wymagania:

1)  przewóz odbywa się poza jazdą ludzi;

2)  wsiadanie i wysiadanie osób przewożących środki strzałowe powinno odbywać się po zatrzymaniu ruchu przenośnika;

3)  w wyrobiskach i na przenośniku mogą przebywać wyłącznie pracownicy zatrudnieni przy przewozie środków strzałowych i obsłudze urządzeń oraz osoby dozoru ruchu górniczego nadzorujące przewóz;

4)  osoby jadące na taśmie przenośnika powinny zabezpieczyć naczynia zawierające środki strzałowe przed ewentualnym ich stoczeniem;

5)  odstęp między jadącymi nie może być mniejszy niż 10 m;

6)  rozpoczęcie i zakończenie przewozu środków strzałowych odpowiednio się sygnalizuje.

§ 38. 1. Przewóz środków strzałowych jest dozwolony wyłącznie kolejkami dopuszczonymi do stosowania w zakładach górniczych do jazdy ludzi.

2. Przewóz środków strzałowych kolejkami, o których mowa w ust. 1, odbywa się poza jazdą ludzi, wyłącznie w obecności osób zatrudnionych przy tym przewozie oraz pod nadzorem osoby dozoru ruchu górniczego.

§ 39. 1. Podczas przewozu środków strzałowych wyciągami krzesełkowymi powinny być spełnione następujące wymagania:

1)  przewóz odbywa się pod nadzorem osoby dozoru ruchu górniczego i poza jazdą ludzi;

2)  naczynia zawierające środki strzałowe powinny spoczywać na kolanach jadącego;

3)  odległość między osobami przewożącymi środki strzałowe powinna być większa niż 20 m;

4)  wsiadanie i wysiadanie osób przewożących środki strzałowe powinno odbywać się po zatrzymaniu ruchu wyciągu.

2. Ciężar jadącego, wraz z naczyniami zawierającym środki strzałowe, nie może przekroczyć użytecznego udźwigu krzesełka.

3. Przewóz środków strzałowych wyciągiem krzesełkowym może odbywać się także z użyciem pojemników przystosowanych do kształtu krzesełek i do nich przymocowanych, poza jazdą ludzi.

4. Ciężar pojemnika wraz z środkami strzałowymi nie może przekraczać użytecznego udźwigu krzesełka.

5. Załadowanie i wyładowanie środków strzałowych odbywa się po zatrzymaniu ruchu wyciągu.

Rozdział 4

Używanie środków strzałowych i sprzętu strzałowego do robót strzałowych

§ 40. 1. Dla każdego miejsca wykonywania robót strzałowych sporządza się metrykę strzałową albo dokumentację strzałową, w zależności od rodzaju robót strzałowych, ich złożoności oraz warunków, w których roboty te są wykonywane.

2. Metryka strzałowa zawiera:

1)  część opisową, która powinna określać:

a)    miejsce wykonywania robót strzałowych, w zależności od rodzaju zakładu górniczego - nazwę przodka lub wyrobiska, z uwzględnieniem w szczególności pokładu, złoża, poziomu,

b)    cel robót strzałowych lub rodzaj techniki strzelniczej,

c)    stopień albo kategorię zagrożeń naturalnych, zgodnie z obowiązującym zaliczeniem miejsca (pokładu, złoża, poziomu, rejonu) wykonywania robót strzałowych,

d)    rodzaje używanych materiałów wybuchowych, w tym środków inicjujących i zapalających,

e)    sposób łączenia zapalników,

f)    sposób inicjowania (pobudzania) ładunków materiałów wybuchowych,

g)    maksymalną liczbę otworów strzałowych (ładunków) jednocześnie odpalanych,

h)    maksymalny ładunek materiału wybuchowego (pojedynczego otworu oraz w całej serii otworów lub ładunków),

i)    rodzaj i sposób wykonywania przybitki, stosowany sprzęt strzałowy w szczególności zapalarki, przewody, urządzenia do ładowania otworów oraz omomierze strzałowe,

j)    dodatkowe warunki dotyczące sposobu wykonywania robót strzałowych oraz zachowania określonych rygorów związanych ze zwalczaniem zagrożeń;

2)  część rysunkową zawierającą szkic rozmieszczenia otworów strzałowych - ładunków materiału wybuchowego, z oznaczeniem kolejności stopni opóźnień zapalników w poszczególnych otworach strzałowych.

3. Dokumentacja strzałowa powinna spełniać wymagania określone dla sporządzania metryk strzałowych, a w zależności od potrzeb uzasadnionych względami technicznymi i bezpieczeństwa - dodatkowo powinna zawierać:

1)  obliczenia parametrów strzelania oraz zasięgu szkodliwych drgań sejsmicznych;

2)  opis organizacji i sposobu dostawy środków strzałowych na miejsce strzelania, przygotowania ładunków materiałów wybuchowych, ładowania i odpalania tych ładunków, a także sposób zabezpieczenia przed skutkami strzelania;

3)  szkice ładunków materiałów wybuchowych (ich konstrukcje);

4)  mapy górnicze z oznaczeniem stref zagrożeń oraz miejsc zabezpieczeń.

4. Dokumentację i metrykę, o których mowa w ust. 1, sporządzają służby strzałowe zakładu górniczego.

5. Dokumentację strzałową zatwierdza kierownik ruchu zakładu górniczego, a metrykę strzałową - kierownik działu robót górniczych zakładu górniczego.

6. Osoby wykonujące i dozorujące prace związane z robotami strzałowymi powinny przestrzegać ustaleń zawartych odpowiednio w metryce strzałowej albo dokumentacji strzałowej.

§ 41. 1. Osoba wykonująca roboty strzałowe powinna używać wyłącznie tych środków strzałowych i sprzętu strzałowego, które zostały jej wydane w zakładzie górniczym.

2. Po każdej zmianie roboczej niezużyte środki strzałowe, dziennik strzałowy i puste naczynia, którymi transportowano te środki, zwraca się do składu materiałów wybuchowych.

3. Puste naczynia, którymi transportowano środki strzałowe, mogą być zwracane i przechowywane w innym niż skład materiałów wybuchowych pomieszczeniu, specjalnie wyznaczonym do tego celu przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

4. Po każdej zm